Hoe komt het dat we hunkeren naar voeding die niet alleen slecht is voor ons, maar bovendien verslavend is? Onze medische adviseur Tom Schilder schetst welke rol het beloningssysteem in de hersenen speelt. Met meer bewustwording van voedselverslaving kunnen we het stigma aanpakken dat mensen met overgewicht ‘te zwak’ zijn of ‘geen sterke wil’ hebben. De werkelijkheid is veel complexer.
Door Tom Schilder
Als je aan mensen gaat vragen wat zij het lekkerst vinden om te eten is de kans groot dat het antwoord pizza, patat of chocola is. Waarschijnlijk zullen de antwoorden broccoli, zalm of noten veel minder vaak opgenoemd worden. Hoe komt dat eigenlijk?
De populaire antwoorden vallen bijna altijd onder het kopje ultrabewerkt voedsel. Voedsel uit de fabriek, makkelijk gezegd. De minder populaire antwoorden komen vaak uit de tegenovergestelde categorie, onbewerkt voedsel. Dat komt vaak rechtstreeks uit de natuur. Om te snappen waarom veel mensen kiezen voor ultrabewerkt voedsel moeten we een stapje terug doen in de tijd.
Kans op overleven
Onze voorouders, de jagers-verzamelaars, waren dagelijks bezig met het zoeken naar voedsel zodat zij konden overleven. Een lekker vet dier of een boom vol met vruchten was dan een traktatie. De suikers en het vet gaven veel energie waardoor de kans op overleven groter was.
Om deze kans zo groot mogelijk te maken heeft het lichaam een slim trucje uitgevonden: vet en suiker zorgen voor de afgifte van dopamine in de hersenen. Dopamine is ook wel bekend als het gelukstofje. Hoe meer suiker en vet, hoe hoger de afgifte van het geluksstofje. Op deze manier zochten jagers-verzamelaars meer naar voeding met suiker en vet en hadden zij uiteindelijk meer energie om te overleven.
Voedselindustrie
Tegenwoordig heeft de mens nog steeds dat beloningssysteem van vroeger. De voedselindustrie heeft daar door de jaren heen goed op ingespeeld. Ze had in de gaten dat producten beter verkopen als ze vet en suiker combineerden. Doordat de technologie ook verbeterde, werd het makkelijker om vet en suiker in grote hoeveelheden te produceren.
Bekende voorbeelden zijn high fructose corn syrup en transvetten. In de natuur komt de combinatie van vet en suiker zo goed als nooit voor. Producten die als lekker worden ervaren, bevatten juist vaak deze combinatie. We zien ook dat de combinatie het beloningssysteem extra stimuleert, ongeveer anderhalf tot twee keer zo veel als normaal.
Om een beeld te geven: alcohol en nicotine geven ongeveer dezelfde verhoging in dopamine als de combinatie vet en suiker. Alcohol en nicotine worden als verslavend gezien. Waarom zien we ultrabewerkt voedsel dan niet als verslaving?
Vertaling naar de praktijk
Waarschijnlijk komt dat doordat er nog te weinig aandacht is voor de schadelijke gevolgen van ultrabewerkt voedsel. Hoewel er steeds meer kennis en bewijs beschikbaar is, duurt het een tijd voordat dat wordt vertaald naar de praktijk. Daarnaast spelen er veel verschillende belangen mee. Zo zou een verbod of belastingheffing (bijvoorbeeld suikertaks) een grote impact hebben op de voedselindustrie.
Als je bijvoorbeeld kijkt naar roken dan weten we tegenwoordig dat het schadelijk is voor de gezondheid. Toch heeft het lang geduurd voordat we daar allemaal bewust van waren. Nog niet heel lang geleden stak de dokter een sigaret op tijdens het spreekuur.
Stigma
We zien dat mensen steeds zwaarder worden. Hierin speelt ultrabewerkt voedsel een grote rol. Uit onderzoek blijkt dat veertien procent van de mensen voedselverslaafd is, ongeveer hetzelfde percentage als alcoholverslaafden. Zorgwekkend is dat ongeveer twintig procent van de kinderen met overgewicht verslaafd is aan ultrabewerkt voedsel. Met het oog op de gezondheid is het dus belangrijk dat er meer bewustwording komt van voedselverslaving. Daarmee wordt ook het stigma aangepakt dat mensen met overgewicht ‘te zwak’ zijn of ‘geen sterke wil’ hebben. Overgewicht is vele malen complexer dan een gebrek aan discipline.
Om voedselverslaving en obesitas aan te pakken is een multidisciplinaire aanpak nodig. De komende tijd wil ik het onderwerp en de vraag welke leefstijlmaatregelen doeltreffend zijn in blogs op deze plaats nader bespreken. Samen kunnen we meer bewustwording creëren, en het stigma laten verdwijnen.
Tom Schilder is arts preventieve geneeskunde bij NOK Clinics
Meer lezen
Koken wat de Herenboer schaft: zo kom je aan gezonde voeding
Ultrabewerkt voedsel is het nieuwe roken – eet real food
Wat eten we vandaag?
Gezonde leefstijlrecepten
Tips en recepten op basis van real food met veel groenten. Er is keuze uit koolhydraat-beperkt, koolhydraatarm-eiwitrijk en ketogeen.
