De puzzel compleet: een sluitende theorie voor alle psychische aandoeningen

In september verschijnt Brain Energy, de langverwachte vertaling van het boek van Christopher Palmer dat wereldwijd opzien baarde. Bij wijze van voorproef publiceren we hieronder de inleiding van het boek.

Palmer is psychiater en onderzoeker aan Harvard. Tot zijn eigen verrassing behaalde hij uitstekende resultaten door het ketogeen dieet in behandelingen toe te passen. Dat zette hem op het spoor van een samenhangende theorie van psychische aandoeningen die in het boek uitgebreid, en ondersteund met veel wetenschappelijk bewijs, uit de doeken wordt gedaan.

“Toen ik ten slotte de puzzel compleet had, besefte ik dat ik gestuit was op iets wat ik me in mijn wildste dromen niet had kunnen voorstellen.”

Inleiding Brain Energy, door Christopher Palmer:

Gedurende mijn vijfentwintig jaar als psychiater en neurowetenschapper is mij talloze malen door patiënten en hun familieleden gevraagd: ‘Wat veroorzaakt psychische aandoeningen?’

Toen ik aan het begin van mijn carriere stond, gaf ik daarop uitgebreide antwoorden die heel geleerd en vakkundig overkwamen. Ik sprak over neurotransmitters, hormonen, genetica en stress. Ik beschreef de therapieën die we zouden gebruiken en gaf de mensen hoop dat hierdoor verbetering zou optreden.

Na een paar jaar begon ik mij echter een kwakzalver te voelen omdat deze therapieën op de lange termijn weinig effect hadden. Soms werkten de behandelingen een paar maanden tot zelfs een jaar of twee, maar helaas kwamen de symptomen al te vaak gewoon weer terug.

Op een zeker moment ging ik de mensen de simpele waarheid vertellen: ‘Niemand weet wat psychische aandoeningen veroorzaakt.’ We begrepen wel een aantal risicofactoren, maar niemand wist hoe ze in elkaar pasten. Ik probeerde nog wel om mensen hoopvol te stemmen door ze te verzekeren dat er veel verschillende behandelmethodes bestonden en dat we ze allemaal zouden proberen tot we degene vonden die werkte. Helaas was dat voor veel van mijn patiënten ijdele hoop.

Patiënt Tom

Dat veranderde voor mij allemaal in 2016, toen ik een patient hielp met afvallen. Tom was een man van 33 jaar met een schizoaffectieve stoornis, een combinatie van schizofrenie en een stemmingsstoornis. Al dertien jaar lang had hij iedere dag last van hallucinaties, waanideeën en angstgevoelens. Zijn ziekte was een ware marteling. Hij had al zeventien verschillende soorten medicatie geprobeerd, maar niets hielp. De medicijnen maakten hem suf, waardoor zijn gevoelens van angst en onrust wel minder werden, maar de hallucinaties en de waanideeën gingen niet weg.

Tot overmaat van ramp nam zijn gewicht ook nog eens met meer dan 45 kilo toe. Hij werd al lang geplaagd door een gebrek aan zelfvertrouwen en het overgewicht maakte dat alleen maar erger. Hij kwam haast nooit meer buiten. Onze wekelijkse sessies waren zowat de enige gelegenheid dat hij de deur uit ging.

Om die reden besloot ik hem te helpen met zijn overgewicht; ik was de arts die hij het meeste zag en hij voelde niets voor een doorverwijzing naar een specialist die hij niet kende. En nog belangrijker, het was buitengewoon onwaarschijnlijk dat hij zelf actie zou ondernemen om zijn gezondheid te verbeteren. Misschien kon hij een zekere mate van controle over zijn leven terugkrijgen door af te vallen.

Na een aantal mislukte experimenten met verschillende afvalmethodes besloten we een ketogeen dieet te proberen – een dieet met weinig koolhydraten, een matig proteïnegehalte en een hoog vetpercentage. In luttele weken tijd verloor Tom niet alleen gewicht, maar begon ik ook een opmerkelijke verandering te zien in zijn psychische gesteldheid.

Hij was minder depressief en minder suf. Hij maakte meer oogcontact en als hij dit deed, zag ik een tegenwoordigheid van geest en een sprankeling in zijn ogen die ik nooit eerder had gezien. Nog verbazingwekkender was dat hij me na twee maanden vertelde dat zijn aanhoudende hallucinaties afnamen en hij zijn vele paranoïde complottheorieen heroverwoog. Hij begon zich te realiseren dat ze niet echt waren en waarschijnlijk nooit echt waren geweest.

Tom raakte bijna zeventig kilo kwijt, verliet het ouderlijk huis en behaalde een diploma. Hij bleek zelfs in staat om zonder voorbereiding in het openbaar te spreken, iets wat hij vóór zijn dieet nooit zou hebben gekund.

Ik stond perplex. Zoiets had ik in mijn hele loopbaan nog nooit eerder meegemaakt. Gewichtsverlies kan de angst en depressie bij sommige mensen verminderen. Maar deze man had een psychotische stoornis die meer dan tien jaar therapie had weerstaan. In mijn kennis en ervaring duidde niets erop dat een ketogeen dieet dergelijke symptomen kon behandelen. Er scheen geen reden voor te zijn.

Middel tegen epilepsie

Ik dook in de medische boeken en ontdekte dat het ketogeen dieet een vanouds beproefd middel is tegen epilepsie. Hierdoor kunnen epileptische aanvallen worden gestopt, zelfs als medicatie faalt. Ik realiseerde me al snel een belangrijke connectie; in de psychiatrie wordt epilepsie voortdurend behandeld. De behandelingen omvatten medicijnen met merknamen zoals Depakine, Neurontin, Lamictal, Topamax, Valium en Xanax. Als dit dieet ook andere soorten aanvallen kon stoppen, was dit wellicht de reden waarom Tom er zoveel baat bij had.

Uitgaande van deze informatie begon ik het ketogeen dieet te gebruiken bij de behandeling van andere patiënten. Toen het succes aanhield, ging ik al snel samenwerken met onderzoekers van overal ter wereld om dit verder te onderzoeken. We hielden wereldwijd presentaties over dit onderwerp en publiceerden artikelen in wetenschappelijke bladen over de effectiviteit ervan.

Ik ging op zoek naar het hoe en het waarom van de heilzame werking van dit dieet voor mijn patiënten. Naast de toepassing bij epilepsie wordt het ketogeen dieet ook gebruikt bij de behandeling van obesitas en diabetes. Het wordt zelfs ook toegepast bij de behandeling van de ziekte van Alzheimer.

In eerste instantie vond ik het nogal verwarrend en overdonderend. Waarom zou een bepaalde behandeling voor al deze aandoeningen werken, al was het maar voor enkele personen? Uiteindelijk was het deze vraag die de deur openzette naar iets veel groters dan mijn aanvankelijke onderzoek. Het dwong me ertoe het verband tussen al deze verschillende aandoeningen te ontsluieren en deze kennis te integreren in alles wat ik als neurowetenschapper en psychiater al wist.

Toen ik ten slotte de puzzel compleet had, besefte ik dat ik gestuit was op iets wat ik me in mijn wildste dromen niet had kunnen voorstellen. Ik had een sluitende theorie gevonden voor de oorzaak van alle psychische aandoeningen. Ik noem dit de theorie van brain energy.

Anders kijken naar menselijke ervaringen

Het boek Brain Energy gaat niet over het ketogeen dieet, of over welk dieet dan ook. Het gaat ook niet uitsluitend over ernstige psychiatrische aandoeningen; de wetenschappelijke inzichten in het boek hebben eveneens betrekking op milde depressies en angstgevoelens. Door het boek ga je misschien wel anders kijken naar menselijke emoties en ervaringen.

Ik ga geen wondermiddel voor psychische aandoeningen geven, of een bepaalde behandeling promoten. Het onverwachte resultaat van deze specifieke behandeling was een eerste stap op mijn pad naar een nieuwe manier om psychische stoornissen te begrijpen. Het boek wil dat begrip graag met je delen. Het neemt je mee op een reis waarvan ik hoop dat die je manier van denken over psychische stoornissen en psychische gezondheid gaat veranderen.

Hier volgt een kort overzicht van wat je in het boek te wachten staat:

Allereerst een bespreking van waar we ons momenteel bevinden op het vlak van psychische gezondheid: welke problemen en vragen ons dwarszitten en waarom ze belangrijk zijn.
We gaan een nogal baanbrekende ontdekking zien: psychische stoornissen zijn geen opzichzelfstaande entiteiten. Dit betreft diagnoses zoals depressie, angststoornissen, PTSS, OCS, ADHD, alcoholisme, verslaving aan opioïde pijnstillers, eetstoornissen, autisme, bipolaire stoornissen en schizofrenie. Er is een enorme overlap in de symptomen van de diverse stoornissen en bij veel mensen wordt meer dan één stoornis geconstateerd. Zelfs bij stoornissen met heel verschillende symptomen zijn er aanzienlijke raakvlakken met de onderliggende biologische, psychologische en sociale factoren.
We gaan verrassende verbanden zien tussen geestelijke aandoeningen en sommige fysieke stoornissen zoals obesitas, diabetes, hartaanvallen, beroertes, pijnstoornissen, de ziekte van Alzheimer en epilepsie. Om echt te kunnen begrijpen wat de oorzaak is van psychische aandoeningen, is het begrip van deze verbanden cruciaal.
Dit alles bijeen zal onthullen dat psychische aandoeningen stofwisselingsstoornissen van de hersenen zijn.
Om dit te kunnen begrijpen moet je eerst weten wat stofwisseling, ofwel metabolisme, eigenlijk inhoudt. Dit is veel complexer dan de meeste mensen denken, maar ik ga mijn best doen het zo simpel mogelijk uit te leggen. De sleutel ligt bij kleine deeltjes die mitochondriën worden genoemd. Alle symptomen van psychische stoornissen worden verklaard door stofwisseling en mitochondriën.
De verschillen tussen de normale psychische staat en psychische stoornissen worden uitgelegd. Wij hebben bijvoorbeeld in ons leven allemaal weleens last van bezorgdheid, angst en depressies. Deze ervaringen zijn geen stoornissen. Ze horen nu eenmaal bij het mens-zijn. Maar als je ze ervaart op het verkeerde moment of op een overdreven manier, kan de grens van een normale gemoedstoestand naar een psychische stoornis overschreden worden. Je zult zien dat elke geestesgesteldheid, zelfs de normale, gerelateerd is aan je stofwisseling. Stress is bijvoorbeeld een gemoedstoestand die invloed heeft op je stofwisseling – voor stress betaal je qua stofwisseling een prijs. Als dit zich herhaaldelijk langere tijd voordoet of extreme vormen aanneemt, kan dit leiden tot een psychische stoornis. Maar dat geldt voor alles wat je stofwisseling beïnvloedt.
Er worden vijf algemeen geldende werkingsmechanismen besproken om de klinische en neurowetenschappelijke observaties te verklaren die we in alle psychische stoornissen waarnemen.
We gaan zien dat alle bekende factoren die bijdragen aan psychische stoornissen direct van invloed zijn op stofwisseling en mitochondriën. Ik heb het dan over zaken zoals genetica, ontstekingen, neurotransmitters, hormonen, slaap, alcohol en drugs, liefde, hartzeer, betekenis en doel van het leven, trauma en eenzaamheid. Ik ga aantonen hoe al deze factoren effect hebben op de stofwisseling, die dan vervolgens het functioneren van de cellen beïnvloedt, met symptomen van een mogelijke psychische stoornis als resultaat.
We zullen ontdekken dat de goede werking van alle huidige therapieën op het gebied van geestelijke gezondheid, inclusief de psychologische en psychosociale behandelingen, waarschijnlijk te danken is aan hun invloed op de stofwisseling.
Deze nieuwe benadering van psychische stoornissen leidt tot nieuwe behandelmethoden die ons hoop geven op genezing op lange termijn, in plaats van slechts het verlichten van de symptomen. Ze zullen soms wat ingewikkelder zijn dan alleen maar een pil slikken, maar ze zijn zeker de moeite van het proberen waard. Terwijl er nog steeds onderzoek wordt gedaan naar aanvullende nieuwe behandelingen, is het geweldig nieuws dat er vandaag de dag al veel therapeutische opties zijn.

Samenhangend raamwerk

Voor de duidelijkheid, ik ben niet de eerste die oppert dat stofwisseling en mitochondriën gerelateerd zijn aan psychische stoornissen. In feite bouw ik verder op tientallen jaren van onderzoek. Zonder het pionierswerk van deze andere onderzoekers zou het boek niet bestaan. In het boek zal ik veel van hun baanbrekende studies met je delen. Maar het is wel de eerste keer dat in een boek alle stukjes van de puzzel worden samengebracht in een steekhoudende theorie. Deze theorie omvat biologisch, psychologisch en sociaal onderzoek en biedt een samenhangend raamwerk voor de uitleg en behandeling van psychische aandoeningen.

Brain Energy geeft niet alleen antwoord op lang uitstaande vragen, maar biedt ook nieuwe oplossingen. Ik hoop van harte dat hierdoor een eind aan al het lijden komt en dat het de levens van miljoenen mensen over de hele wereld ten goede verandert. Als jij een psychische aandoening hebt, of als een van je dierbaren een psychische aandoening heeft, dan verandert het boek misschien ook jouw leven.