Hoe leefstijl en mentale aandoeningen samenhangen

‘Stofje’ in de hersenen

Rond psychische ziektes is een miljardenindustrie onstaan met klinieken, artsen en medicijnen. Maar wat het onderwerp verbazingwekkend maakt, is dat we ondanks veel onderzoek niet goed weten wat de aandoeningen veroorzaakt. Verwoede pogingen zijn gedaan om het ‘stofje’ in de hersenen te vinden dat mensen met een psychische ziekte zouden ontberen, en dat we dan kunnen aanvullen om ze te genezen. Zo’n simpele oplossing bestaat niet.

Kenmerkend is dat veel van de huidige medicijnen die wel (enigszins) werken, bij toeval zijn ontdekt – niet vanuit een begrip van de achterliggende ziekmakende factoren. Kenmerkend is ook dat de huidige therapieën, hoe waardevol ze in individuele gevallen ook kunnen zijn, bij lang niet alle patiënten werkzaam zijn. Áls ze werken dan is dat nog meestal slechts ten dele. Onder een groep van 431 patiënten die hulp zochten voor ernstige depressiviteit bleek na 12 jaar dat 90 procent ondanks behandeling nog steeds klachten had. Tijdens die 12 jaar kampten ze 59 procent van de tijd met depressies.

Is het onderzoeksgebied van de mentale ziektes uitzichtloos? Nee, sinds kort niet meer. Onlangs publiceerde Chris Palmer zijn langverwachte boek Brain Energy. Daarin staat een zoals Palmer noemt ‘common pathway’, een overkoepelende theorie die mentale ziekte kan verklaren.

Atkins-dieet

In zijn jeugd kampte Palmer zelf met mentale stoornissen. Later, toen hij last had van overgewicht, volgde hij het Atkins-dieet, waarna hij tot zijn verrassing meer energie kreeg en minder last had van depressiviteit. Op dat moment werkte Palmer als psychiater aan onder meer Harvard. Hij ontdekte dat een dieetverandering ook bij sommige patiënten een gunstig effect had. Dat zette hem op het spoor van de hersenenergie-theorie.

Niet een ‘stofje’ maar de mitochondriën liggen aan de basis van psychische ziektes. Dat is de kern van Palmers theorie. Ze liggen niet aan de basis van sommige ziektes, maar van álle. Uit onderzoek naar de celbiologie weten we de laatste decennia steeds meer van de cruciale rol van de mitochondriën. De meeste mensen weten dat de lichaampjes, waarvan we er in elke cel honderden hebben, verantwoordelijk zijn voor de energievoorziening van de cel. Maar mitochondriën doen méér. Ze spelen een cruciale rol bij de communicatie tussen cellen met neurotransmitters en hormonen. Ze maken onderdeel uit van het immuun- en stress-systeem. Ze bewaken de gezondheid van de cel. In veel opzichten ‘besturen’ ze de werking van de cel.

En als de mitochondriën disfunctioneel raken, raakt de cel disfunctioneel. De cel kan bijvoorbeeld over- of onderactief worden. Over- en onderactieve hersencellen kunnen worden geassocieerd met verschillende symptomen van mentale aandoeningen. Hoe deze symptomen bij bepaalde patiënten tot uiting komen, bepaalt welk label wij erop plakken: bijvoorbeeld depressie of psychose.

Metabole gezondheid

Hoe komt het dat mitochondriën slechter gaan functioneren? Palmer somt een hele lijst aan oorzaken op, die de volgers van Je Leefstijl Als Medicijn bekend zullen voorkomen. Verkeerde voeding, veel stress en weinig beweging bijvoorbeeld. Mitochondriën werken meestal prima als er sprake is van metabole gezondheid. Je Leefstijl Als Medicijn-lezers wisten al dat een gebrekkige metabole gezondheid kan leiden tot aandoeningen zoals diabetes type 2 en hart- en vaatziektes. Niet toevallig hangen deze aandoeningen en mentale ziektes bovengemiddeld vaak samen.

Palmer gooit flink wat heilige huisjes in de psychologie omver. Hij verwijst het onderscheid tussen verschillende psychische aandoeningen dat psychiaters al eeuwen maken naar het verleden. Hij houdt vol dat één factor, de metabole of mitochondrische gezondheid, vrijwel alle mentale ziekte kan verklaren. Hij doet dat overigens aan de hand van sterke aanwijzingen en stapels onderzoeksmateriaal.

Als de leefstijl mede verantwoordelijk is voor psychische ziektes, kan de leefstijl ook de oplossing zijn. Dat is de hoop die uit Palmers theorie spreekt. Hij geeft geen eenvoudige panklare oplossingen: volgers van Je Leefstijl Als Medicijn weten ook dat dat niet kan. Op verschillende manieren – betere voeding, meer bewegen, beter slapen, minder stress etc. – kunnen we onze metabole gezondheid verbeteren. Maar dat is lang niet altijd een makkelijke weg, en iedereen zal voor zichzelf moeten uitvinden wat het beste werkt.

Palmers ‘common pathway’ is echter een model dat, voor eerst, grip geeft op mentale aandoeningen. Te verwachten valt dat onderzoekers erop kunnen voortborduren en eindelijk vorderingen maken. Of zoals Palmer zelf schrijft is het nu een probleem geworden “dat kan worden opgelost met wetenschap en onderzoek, niet langer een abstract mysterie dat op een wonder wacht”.