Een goede gezondheid begint met een gezond microbioom. Verontrustend is het daarom dat onze darminhoud ook in Nederland ‘Amerikaans’ wordt. Het microbioom in Amerika is gemiddeld minder divers, met als gevolg een grotere ontstekingsgevoeligheid van het lichaam. Interview met human microbiome expert en onderzoeker Marcus de Goffau over de stand van zaken van de wetenschap. Hoe kunnen we ons microbioom gezonder krijgen?
Door Karien Vissers
Je darmmicrobioom doet enorm veel: het houdt de darmwand gezond, helpt je met je spijsvertering, werkt samen met je afweersysteem en je hersenen. Het is bovendien net zo uniek als je vingerafdruk.
Marcus de Goffau doet onderzoek naar het microbioom. Hij is onderzoeker aan het Tytgat Instituut van het Amsterdam UMC. Wat we in Nederland moeten proberen te voorkomen, zegt hij, is dat we steeds meer Amerika achterna gaan. Het microbioom in Amerika is gemiddeld minder divers dan in ons land, met als gevolg onder meer een grotere ontstekingsgevoeligheid van het lichaam. Ontstekingen kunnen verband houden met uiteenlopende chronische ziektes.
Marcus de Goffau vertelt wat we aan de ‘veramerikanisering’ kunnen doen.
Wat weten we al van het microbioom?
Marcus de Goffau: “We weten al veel, maar ook nog veel niet. Van de soorten die we al hebben kunnen kweken, is inmiddels veel bekend. Maar van de tot nu toe onkweekbare soorten is vaak nog niks bekend, behalve dat we ze kunnen opsporen en de hoeveelheid vaststellen met bepaalde technieken. Zo kun je onderzoeken of ze relaties hebben met andere soorten, of ze bijvoorbeeld samenwerken of elkaar uitsluiten. Maken ze misschien onderdeel uit van een trofisch netwerk dat verband heeft met de gezondheid? Bij een trofisch netwerk kun je denken aan: een bacterie zet stofje A om in stofje B, en een volgende bacterie zet B om in C. De ene eet het afval van de andere op. Daar hebben ze allebei voordeel van. Er kunnen hele netwerken bestaan van samenwerkende soorten. In feite vormen ze een ecosysteem.”
Wanneer is je fascinatie voor het microbioom begonnen?
“Als beginnend onderzoeker in Groningen moest ik een risico-analysemodel maken van microbiële groei, de vermenigvuldiging van micro-organismen zoals bacteriën, aan boord van het internationale ruimtestation ISS. Wat bepaalt de groei van bacteriën binnen een gesloten ruimte? Dat bleek niet zozeer de beschikbaarheid van voedsel te zijn, maar van water. Om preciezer te zijn: de relatieve, lokale luchtvochtigheid. Op koude plaatsen bleken bacteriën het beste te kweken zijn.”
“Daarna deed ik mijn eerste postdoctorale studie. Die ging over de ontwikkeling van diabetes type 1 bij kinderen in relatie tot hun darmmicrobioom. We hebben gekeken naar allerlei datasets. Welke soorten zijn juist bij hen aanwezig, welke lijken beschermend en welke ontbreken er? Dezelfde technieken hebben we toegepast op andere ziektes. Je kunt voor bijna alle welvaartsziektes een correlatie leggen met het darmmicrobioom. Je kunt bijvoorbeeld soms zien dat sommige bacteriën ontbreken en dat er van andere te veel zijn. Maar wat doen die bacteriën dan precies en waardoor veroorzaakt dat bepaalde ziektes?”
Valt daar al iets over te zeggen, bijvoorbeeld bij diabetes type 1?
“Er zijn verschillende theorieën. Een ervan is dat diabetes type 1 een auto-immuunziekte is waarbij bacteriële componenten – eiwitten – het doelwit worden van het immuunsysteem. Deze eiwitten lijken sterk op componenten uit insulineproducerende cellen in de pancreas. Een andere meer algemeen toepasbare theorie is dat bepaalde darmmicrobioom-composities te typeren zijn als ongezond. Ze komen in een soort inflammatoire toestand. Dat heeft ook invloed op de rest van het lichaam. Zo kunnen veel makkelijker bacteriële componenten in de bloedbaan terechtkomen en problemen veroorzaken.”
Waarom is het zo belangrijk om het microbioom gezond te houden?
“Alle Westerse welvaartsziekten nemen toe. Ook in Azië zie je ze sterk toenemen. Als je kijkt naar het microbioom dan zie je dat deze overal richting een ‘Amerikaans microbioom’ verschuift.”
Wat bedoel je met een Amerikaans microbioom?
“Dat is een microbioom met een lage verscheidenheid, overheerst door bepaalde soorten. Als je kijkt naar Amerikaanse proefpersonen zie je veel meer mensen met slechte darmmicrobioom-samenstellingen. Ook in Nederland zien we een neerwaartse ontwikkeling van dieet en darmmicrobioom.”
“Vroeger toen we nog jagers waren, was ons microbioom totaal anders dan nu. Het was seizoensgebonden en zeer divers. De introductie van de landbouw veroorzaakte de eerste belangrijke verandering waarbij het microbioom het hele jaar stabieler werd. Verdere veranderingen kwam door de verstedelijking, industrialisatie, intrede van antibiotica en bewerkt voedsel. Microbiomen met een (zeer) hoge microbiële verscheidenheid namen in aantal af. Afhankelijk van in welk land je kijkt, is dit proces al ver gevorderd. Als het zo doorgaat, zal het microbioom alleen maar slechter worden.”
“Uit een studie in Amsterdam blijkt dat de oudere generatie een gezonder microbioom heeft. De jongere generatie zie je richting het Amerikaanse gaan. De hele Surinaamse populatie blijkt in grote trekken al een Amerikaans microbioom te hebben.”
We zitten dus in een neerwaartse spiraal. Is die terug te draaien?
“Dat kan lastig worden omdat in trofische netwerken veel verschillende soorten bacteriën zitten die afhankelijk van elkaar zijn. Als een aantal bacteriën wegvalt, is het ook weer moeilijk om dat netwerk terug te krijgen. Ook omdat je in een omgeving leeft waarin niemand anders het heeft. Als je in een stad in Amerika woont en een gezonder microbioom wilt krijgen, is dat een stuk moeilijker dan als je in Nederland woont. Je moet die bacteriën ergens vandaan zien te krijgen. Dat wordt moeilijk als ze nergens of nauwelijks in je omgeving meer aanwezig zijn.”
Welke rol speelt het voedingsaanbod?
“Voeding is uiteraard ook belangrijk. Je moet zowel de juiste bacteriën binnen zien te krijgen, als je voeding aanpassen. Met slechte voeding blijven de bacteriën die goed zijn in het verteren van junkfood overheersen. Als je andere bacteriën uit je omgeving binnenkrijgt, helpt dat weinig.”
“Alles wat in het microbioom aanwezig is, is onderling afhankelijk. Het is een heel systeem dat op elkaar reageert. Daarom zijn probiotica – levende bacteriën die kunnen worden geconsumeerd – geen wondermiddel. Ze voegen slechts enkele stammen toe, terwijl gezonde complexe microbiële composities uit veel meer stammen bestaan.”
Wat kun je zeggen over leefstijladviezen?
“Van sporten is bekend dat het een goed effect heeft. We weten ook redelijk wat over de effecten van bepaalde diëten, zoals het mediterrane dieet. Dat kan bepaalde micobioomcomposities stimuleren en onderhouden. Maar het is niet zo dat je die dan ook meteen krijgt. Als je bepaalde bacteriën kwijt bent, moet je ze eerst weer binnen zien te krijgen. En bij voorkeur verschillende tegelijkertijd omdat ze zoals gezegd vaak afhankelijk van elkaar zijn.”
“Het is gevaarlijk om te stellen dat we allemaal een bepaald voedingspatroon of dieet moeten volgen. Bepaalde microbiomen, met name als ze worden overheerst door de prevotella-bacterie, lijken bescherming te bieden tegen diabetes. Maar een zeer divers microbioom lijkt juist te beschermen tegen cardiovasculaire ziektes. We moeten kortom naar gepersonaliseerde adviezen toe. Uit onderzoek blijkt dat bepaalde trofische netwerken bij sommige ethniciteiten geen gezondheidsvoordeel hebben en zelfs een risico kunnen vormen. Wat bij de één bloeddrukverlagend werkt, verhoogt hem bij een ander. Ook zijn er verschillen tussen de geslachten.”
Welke adviezen kun je in het algemeen geven?
“Een ding is zeker: een Amerikaans microbioom is voor niemand goed. Het Westerse crap food leidt tot een microbioom met een lagere diversiteit die samengaat met een lagere microbiële biomassa en mogelijk een waterigere stoelgang en verhoogde inflammatie. Dat is in de regel een slecht teken.”
Hoe kun je voorkomen dat je daar belandt?
“De suikerinname verminderen. Veramerikaniseerde microbioom-composities zijn heel goed in suikers opeten. Denk ook aan het verminderen van antibiotica- en ander medicijngebruik. Ook dat verstoort trofische netwerken.”
Welke leefstijladviezen zijn verder zinvol?
“Gebruik je gezond verstand. Eet gezond met veel vezels en niet te veel suikers. Beweeg genoeg, zorg voor goede slaap en voldoende ontspanning. Gebruik niet te veel bewerkte voeding. Door vegetarisch te eten kun je in principe zorgen voor een toename van prevotella-bacteriën maar ook een grotere microbiële verscheidenheid. Maar gebruik dan geen bewerkte producten waaraan van alles is toegevoegd. Ook vleesvervangers zijn vaak bewerkt. Neem simpelweg rauwe producten en ga zelf koken.”
Tot slot, welke boodschap wil je nog delen?
“Laten we stoppen met denken in losse soorten. Een gezonde microbioomcompositie bestaat uit heel veel soorten die samenwerken. Daarom is het ook beter te denken aan een pakket aan gezondheidsadviezen dan één advies. Als we het microbioom gezonder willen maken, is meer maatwerk nodig. In de toekomst kunnen we hopelijk weten wat voor iedereen ideaal kan zijn, afhankelijk van de familiegeschiedenis en het eigen medisch dossier. Maar laten we om te beginnen maar proberen weg te komen van het Amerikaanse microbioom waar we met z’n allen naar toe aan het gaan zijn.”
Marcus de Goffau is onderzoeker aan het Tytgat Instituut van Amsterdam UMC
Lees ook
