Elk jaar jonger? De fascinerende wetenschap van het terugdraaien van onze biologische klok

Wat is de belangrijkste risicofactor van ziektes zoals kanker, alzheimer of hartproblemen? Nee, niet stress. Niet voeding. Niet luchtvervuiling. Het is… de leeftijd. Elke acht jaar verdubbelt onze kans om het komend jaar te sterven. Aanvankelijk is de kans heel klein en blijft ze redelijk beperkt tot je pakweg 65 jaar oud bent: dan schieten de curves als een pijl de lucht in, zodat tegen de leeftijd van 100 jaar vrijwel iedereen gestorven is.

Er is ook goed nieuws: er is geen enkele natuurwet die stelt dat we moéten verouderen. Meer nog, we kennen nu de hoofdoorzaken van veroudering. Het is een twaalftal factoren zoals DNA-schade, epigenetische veranderingen, kortere telomeren en senescente cellen (ook bekend als zombiecellen, beschadigde cellen die niet meer delen). Het interessante is dat we van al die hoofdoorzaken nu vrij goed weten hoe ze ontstaan, en we stilaan ook weten hoe we er iets aan kunnen doen.

Geroscience

Dat heeft geleid tot een studiedomein dat we geroscience of longevity medicine noemen. De wetenschappelijke inzichten zijn nog zo nieuw dat de meeste artsen er nauwelijks van gehoord hebben. Maar volgens de experts staan we op de drempel van een nieuw tijdperk, te vergelijken met wat vijftig jaar geleden met de informatica gebeurde.

De komende jaren zullen onze geneeskunde en gezondheidszorg drastisch veranderen. In plaats van typische ouderdomsziektes afzonderlijk te behandelen, zullen we ons richten op de bovenstroomse grondoorzaken die de ziektes gemeen hebben, namelijk het biologische verouderingsproces. Door daarop in te grijpen verlaag je drastisch het risico op alle verouderingsziektes.

Je biologische klok terugdraaien is niet langer science fiction.

Weer kunnen zien

In 2020 werd een studie van David Sinclair op de cover van Nature aangekondigd als Turning back time. Het team van Sinclair was erin geslaagd om de cellen van het netvlies in muizen opnieuw jong te maken, waardoor de muizen weer konden zien. Het experiment was een concept of proof dat aantoont dat we onze biologische klok kunnen terugdraaien en wel zover we willen.

De techniek uit de studie van Sinclair steunt op onderzoek van Shiny Yamanaka die een aantal jaren ervoor ontdekt had dat we vier genen bezitten (ook wel Yamanakafactoren genoemd) die men kan activeren, en waardoor de biologische klok terugdraait. Yamanaka kreeg daarvoor in 2012 de Nobelprijs. Het team van Sinclair paste de kennis op netvliescellen toe, maar de techniek is in principe op alle cellen toepasbaar. Na de studie op muizen lukte het ook bij apen.

De volgende stap is de mens. Onderzoekers gebruikten de techniek bij huidcellen (in een petrischaaltje) en konden die cellen dertig jaar jonger maken. De techniek staat bekend als ‘gedeeltelijke reprogrammering’ en geldt als een veelbelovende manier om onze biologische klok terug te draaien… en om dus weer jonger te worden. Het experiment toont ook aan dat informatie in oude cellen niet verloren gaat als we ouder worden. We bezitten een soort back-up waardoor we van oude cellen weer jonge exemplaren kunnen maken. Je kan het vergelijken met een cd die niet goed meer speelt omdat er krasjes op staan. Als men die krasjes wegneemt zit daaronder nog alle informatie, ongeschonden.

Een pil tegen veroudering

Zou het niet mooi zijn als er een pil bestaat die ons beschermt tegen veroudering waardoor we langer gespaard blijven van ouderdomskwaaltjes en ook nog eens langer leven? Er zijn momenteel tal van kandidaten voor zo’n pil en met AI is men op zoek naar nieuwe synthetische geneesmiddelen om het te bereiken.

Ondertussen is er alvast een geneesmiddel dat in alle onderzoeken bij proefdieren de gezonde levensduur (healthspan) verlengt. Zelfs wanneer je het pas op latere leeftijd inneemt, blijkt het de levensduur bij proefdieren toch nog met tien procent of meer te verlengen. Het middel staat bekend onder de naam rapamycine (of sirolimus).

Een interessant gegeven is dat het geneesmiddel al vele jaren in vrij hoge doseringen gebruikt wordt door mensen die een orgaantransplantatie hebben ondergaan. We kennen daardoor de bijwerkingen, en die zijn vrij beperkt en tijdelijk. Bij gebruik in een hoge dosis onderdrukt rapamycine het immuunsysteem, maar dat blijkt niet het geval bij de lagere (wekelijkse) dosis die wordt gebruikt om langer te leven.

Een eerste studie bij mensen, gebaseerd op zelfrapportering, suggereert alvast tal van gunstige effecten. En opvallend: geen enkele deelnemer aan de studie rapporteerde long covid. Er is duidelijk nog meer onderzoek nodig voordat je aan je arts een antiverouderingspil kunt vragen. Maar die studies komen eraan, en de verwachting is dat we in de komende decennia een aantal krachtige interventies krijgen om veroudering aan te pakken.

Leefstijl

De wetenschap van verjonging is een nieuw studiegebied dat voor fascinerende ontwikkelingen zorgt. Veel van de technieken bevinden zich nog in een experimenteel stadium. In afwachting van meer onderzoek is zorgen voor een gezonde leefstijl het beste wat je kunt doen. Uit onderzoek blijkt dat gezonde voeding, beweging, stress beperken, goede slaap en een zinvol leven ons langer laten leven, en dat dat wordt veroorzaakt doordat onze biologische klok trager tikt.

Een recent inzicht is dat de diversiteit van het microbioom daarbij een rol speelt. Die diversiteit vermindert naarmate we ouder worden. Met de darmbacteriën en de verhoudingen waarin ze voorkomen, is het zelfs mogelijk onze biologische leeftijd (preciezer gezegd, onze microbiotische leeftijd) te bepalen.103 Ons microbioom met behulp van de leefstijl gezond houden lijkt dus een uitstekend middel om de kans om een hoge leeftijd te bereiken, te vergroten.

Reginald Deschepper is medisch antropoloog en emiritus-professor aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij is auteur van onder meer Je levensstijl als medicijn (Lannoo, 2019) en Elk jaar jonger (Lannoo, 2022). Daarnaast is Reginald voorzitter van LifeMe vzw en wetenschappelijk adviseur van Stichting Je Leefstijl Als Medicijn.

---

Meer lezen

Zo pakken we chronische ziektes bij de bron aan

Veel chronische ziektes hebben een gemeenschappelijke oorzaak: metabole disfunctie. Screening kan veel problemen voorkomen, schrijft internist Yvo Sijpkens

Interview verouderingsonderzoeker David van Bodegom

Ervaringsdeskundigen weten als geen ander hoe ze iemand kunnen helpen. Professor David van Bodegom over de kracht van peercoaching in de zorg.