Interview verouderingsonderzoeker David van Bodegom

Een aantal jaren geleden gaf David van Bodegom een lezing over het belang van bewegen voor ouderen. Het was “eigenlijk een beetje een sombere conclusie”, zegt hij. Veel studies hebben het nut van beweging voor ouderen aangetoond. In zo’n studie start een fysiotherapeut bijvoorbeeld een fitnessclubje voor ouderen, waarna hun gezondheid er flink op vooruitgaat. Van Bodegom: “Maar dan is de studie afgelopen en gaat de fysiotherapeut weer terug naar zijn of haar praktijk. En de ouderen gaan terug naar hun luie stoel.” Studies of niet, uiteindelijk beweegt de helft van de Nederlandse bevolking onvoldoende.

Na afloop van de lezing kwam een ‘oudere heer’, zoals Van Bodegom hem beschrijft, op hem af. “Waar u in de lezing over vertelde”, zei de man, “doen we al jaren zelf. We hebben geen fysiotherapeut nodig.” Van Bodegom: “Een groep ouderen was gewoon begonnen met dagelijks samen bewegen, en hield dat al zes jaar vol.” Het initiatief opende bij Van Bodegom de ogen voor de kracht van peer coaching.

De Vitality Club

David van Bodegom is arts en verouderingsexpert. Hij is auteur van verschillende boeken over veroudering waaronder Het geheim van de schildpad, Ontpillen, 10 jaar cadeau en Oud worden in de praktijk (het laatste boek samen met Rudi Westendorp). Van Bodegom werkt bij Leyden Academy on Vitality and Ageing en is als hoogleraar Vitaliteit in een verouderende populatie verbonden aan het LUMC in Leiden.

Hij is ook oprichter van de Vitality Club, een netwerk van ‘bewegingsclubjes’ zoals de oudere heer had beschreven, voor en door ouderen. Bovendien is hij initiatiefnemer van een studie van LUMC Leiden samen met onder meer Je Leefstijl Als Medicijn naar de mogelijkheden van peer coaching bij diabetes type 2.

Waarom heb je de Vitality Club opgezet?

David van Bodegom: “Bij leefstijlinterventies zijn er enkele grote uitdagingen. Vaak hebben ze een beperkte tijdsduur en ze vragen veel specialistische begeleiding. De Vitality Club is opgezet om beweegclubjes door het hele land te ondersteunen. Inmiddels zijn er dertig van dat soort clubs waarin de burgers zelf coach, deelnemer en organisator zijn. De begeleiding door een gezondheidsprofessional is niet nodig. De clubs zijn laagdrempelig, goedkoop en duurzaam, en creëren een toegankelijk sociaal netwerk in de wijk. Negentig procent van de deelnemers blijft elk jaar komen.”

Komen de deelnemers op initiatief van hun huisarts?

“We hebben een antropoloog gevraagd om onderzoek te doen naar de vraag waarom mensen aan de clubs meedoen. We dachten dat ze dat misschien doen omdat ze zich dan fitter voelen. Maar het bleek dat ze vooral komen voor de gezelligheid. Dat is precies wat je moet hebben. Als jouw arts je naar een clubje toestuurt omdat dat belangrijk voor je is, is het soms lastig vol te houden om te gaan. Maar als het ook nog leuk is, is dat veel makkelijker.”

Hoe weet je dat het ‘werkt’?

“Uit onderzoek weten we dat peer coaches bij het stimuleren van beweging effectief en veilig zijn. In Cuba zijn bewegingsclubs vanuit de overheid ingesteld. In elke wijk is er zo’n club, en veertig procent van de Cubaanse ouderen komen drie keer per week samen om te gymnastieken. Opvallend is dat de Cubanen met een tiende van het gezondheidsbudget van de Verenigde Staten dezelfde gezonde levensverwachting hebben. Gezond gedrag is nu eenmaal beter vol te houden als het samen met gelijkgestemden wordt gedaan, en mensen elkaar bij het volhouden ervan ondersteunen. Denk bijvoorbeeld ook aan de Anonieme Alcoholisten die miljoenen mensen gezondheidswinst oplevert. En de zorgverzekeraars geen cent kosten.”

Momenteel wordt in Nederland gewerkt aan het Integraal Zorgakkoord om de gezondheidszorg op de toekomst voor te bereiden. Zouden peer groups zoals de Vitality Clubs daarin moeten worden opgenomen?

“Dat zou een goed idee zijn, maar we moeten ermee oppassen het van bovenaf te willen organiseren. De kracht van de clubs is vaak dat de motivatie uit de deelnemers zelf komt. Als je het voor ze gaat regelen, kan het weer instorten zodra je je terugtrekt. Het bottom-upkarakter is een van de grootste succesfactoren. De ervaringsdeskundigen moeten de spil zijn, zij weten als geen ander hoe ze iemand kunnen helpen. Ze zijn op de hoogte van de wensen, beperkingen en mogelijkheden van de ander. Ik denk dat het een goed idee is als groepen desgewenst worden geholpen met de organisatie, maar in essentie moeten ze het initiatief zelf dragen.”

Wat is de achtergrond van het leefstijlprogramma De Kwekerij?

“We doen onderzoek naar de vraag of we het idee achter peer coaching ook kunnen toepassen bij mensen met gezondheidsproblemen. Specifiek bekijken we de mogelijkheden voor diabetes type 2, een ziekte waarvan vast is komen te staan dat ze met een verandering van leefstijl omkeerbaar is. Alleen, hoe doe je dat dan? Je Leefstijl Als Medicijn biedt daarbij een inspirerend voorbeeld. We organiseren een variant op Je Leefstijl Als Medicijn bij een oude kwekerij in Leiden, waar een groep diabetespatiënten elkaar gaat helpen om hun ziekte onder controle te krijgen. Onder andere met meer beweging en door samen te leren anders te koken.”

“De ambitie is dat op deze manier een community ontstaat van mensen die diabetes hebben of hebben gehad, waar ook in de toekomst patiënten bij kunnen aankloppen. We hebben in Nederland een miljoen diabetespatiënten en het aantal stijgt nog steeds. Ik denk dat het tijd wordt dat we het op een andere manier proberen dan zoals we het altijd hebben gedaan.”

De Kwekerij: een Leidse proeftuin voor een nieuwe aanpak van diabetes type 2 door burgers via leefstijl en peercoaching

Je Leefstijl Als Medicijn is een van de initiatiefnemers van de meerjarige studie De Kwekerij: een Leidse proeftuin voor een nieuwe aanpak van diabetes type 2 door burgers via leefstijl en peercoaching, die wordt uitgevoerd door het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC, prof Hanno Pijl) als onderdeel van het programma Citizen Science voor Gezondheid en Zorg (CS4GZ) van ZonMw en Health-Holland. Het programma ondersteunt de transitie naar zelf- en samen-management van gezondheid, en het ‘meedoen’ en ‘ertoe doen’ in de samenleving. Het richt zich op onderzoek waarin de burger bij innovaties het initiatief neemt en medeonderzoeker is (Citizen Science), vanuit een brede benadering van gezondheid en preventie.

Het doel van het De Kwekerij-initiatief is burgers elkaar te laten ondersteunen om meer grip te krijgen op hun diabetes met behulp van een gezonde leefstijl. Tijdens de studie zullen de patiënten leren wat het effect is van voeding en leefstijl op hun bloedsuikers en andere parameters. Met software van Quli krijgen ze grip op hun gezondheidsdata en krijgen ze ook informatie over een gezonde leefstijl. Inmiddels zijn de eerste workshops die deel uitmaken van het onderzoek van start gegaan.

De boeken geschreven door David van Bodegom

David van Bodegom en Rudi Westendorp

90% van de hartinfarcten is te voorkomen.

Marlies Dekkers in gesprek met David van Bodegom, professor ‘vitaliteit in an aging population,’ over gezondheid en het eeuwige leven.

Oratie professor David van Bodegom

Oratie van Prof. dr. David van Bodegom. Uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar Vitaliteit in een verouderende populatie aan het LUMC op 11 november 2021, dies natalis van kennisinstituut Leyden Academy on Vitality and Ageing, stichter van deze bijzondere leerstoel

let op het geluid van deze opname is vrij zacht maar we wilden hem toch graag met jullie delen.