Interview gezinscoaches Marina van der Wal en Gideon de Haan
Chronische aandoeningen en de leefstijlveranderingen die ze vaak met zich meebrengen, hebben niet alleen gevolgen voor de patiënt zelf. Ook van partners en andere gezinsleden worden aanpassingen gevraagd. In het beste geval steunen de gezinsleden elkaar, in het slechtste komen ze in een emotionele storm terecht waarin ze het elkaar alleen maar moeilijker maken. Relatie- en gezinscoaches Marina van der Wal en Gideon de Haan komen de ‘giftige’ gevolgen dagelijks tegen.
Bij Marina van der Wal en Gideon de Haan, misschien de bekenste gezinscoaches van Nederland, lopen privé en werk vaak in elkaar over. Als specialisten op het gebied van samengestelde gezinnen vormen ze sinds hun huwelijk zelf zo’n gezinscombinatie. Als kenners van de opvoedproblematiek bij pubers – Marina schreef er verschillende boeken over – hebben ze samen Marina’s puberzoons opgevoed. Als coaches die gezinnen helpen om de gevolgen van leefstijlverandering op te vangen, zijn ze ook zelf met leefstijlaanpassingen zoals het ketogeen dieet aan de gang gegaan.
In hun gezamenlijke praktijk werken Marina en Gideon vaak met paren en gezinnen die de gevolgen van ziekte moeten opvangen. De samenhang van privé en werk nam een aangrijpende wending toen Marina met borstkanker werd gediagnosticeerd. Inmiddels volgden alle noodzakelijke behandelingen: chemokuren, immunotherapie, een operatie en bestralingen.
Ziekte in huis is een ingewikkeld probleem. Marina en Gideon werken onder meer met gezinnen waarin bij een van de kinderen diabetes type 1 is vastgesteld. De patiënten worden vaak gedwongen hun leven overhoop te gooien en aan het omgaan met de ziekte aan te passen. Maar ook de partners en andere gezinsleden worden met veranderingen geconfronteerd. Dat kan leiden tot opgekropte spanningen die niet zelden in de spreekkamer van Marina en Gideon tot uitbarsting komen. In plaats van elkaar te steunen zijn gezinsleden soms in staat het ziekteproces alleen maar ingewikkelder te maken.
Wat komen jullie zoal tegen?
Marina: “We krijgen veel vermoeide gezinnen en paren in onze praktijk. Ze zijn uitgeput door spanningen en ruzies. Als medische zaken in huis komen, houdt het nooit op bij het medische. Er komen emoties vrij niet alleen rond de pijn en het verdriet van de ziekte zelf, maar ook rond hoe de gezinsleden met elkaar omgaan. Ze komen in een emotionele storm terecht. Omgang met de ziekte vraagt vaak lastige leefstijlaanpassingen. Maar in plaats van dat ze elkaar steunen, maken partners en gezinsleden het elkaar vaak juist moeilijker.”
Gideon: “Vaak beginnen de gesprekken bijvoorbeeld met ‘dwars gedrag’ van een van de kinderen. Maar als je dat gedrag onderzoekt, kom je vaak bij de ouders uit, bij de manier waarop ze met hun kinderen omgaan. Stuk voor stuk moeten de gezinsleden een manier vinden om met de situatie om te gaan. Onze rol is dat we naar het hele systeem en de context kijken. De vraag of ouders een bepaalde tegenslag kunnen incasseren bepaalt grotendeels of de kinderen dat ook kunnen.”
Wat kan er bijvoorbeeld misgaan?
Marina: “Wat me vaak opvalt is dat in zo’n gezin minder wordt opgevoed. Ouders nemen de rol van mantelzorger met veel liefde en aandacht op zich. Ze doen hun stinkende best. Maar opvoedkundig ingrijpen komt er niet meer van. Want hun kind heeft het al zo zwaar. De ouders hebben veel aan hun hoofd en de aanvaringen die je soms krijgt als je pubers ergens op aanspreekt, kunnen ze er niet meer bij hebben.”
“Omgaan met een chronische ziekte wordt vaak vanuit angst en controle gedaan. Maar in een sfeer van controle ontstaat snel wantrouwen. Soms krijgen we partners en gezinnen in onze praktijk waarbij het lijkt of naar een hoogtepunt van frustratie is toegewerkt. Als de bom barst ontstaat een krater aan emotionele pijn, die voor veel verwijdering zorgt.”
Welke rol spelen angst en controle?
Gideon: “Bij ziekte en leefstijlaanpassingen komt het vaak voor dat bepaalde dingen niet meer mogen voor de patiënt. Je mag bijvoorbeeld bepaald voedsel niet meer eten of je moet genoeg slapen. Partners en ouders kunnen besluiten om met het gezin gedeeltelijk of helemaal in die aanpassingen van de patiënt mee te gaan. Maar pubers zijn pubers, ze gaan bijvoorbeeld met hun vrienden naar festivals en concerten. Als gezinsleden elkaar op hun gedrag gaan aanspreken, ontstaat al snel een nare sfeer. Pubers willen ook gewoon puber kunnen zijn.”
Marina: “Als ouders met een ziek kind te maken krijgen, wordt angst een belangrijke drijfveer. Ze zijn bang hun kind te verliezen, zeker als ze bijvoorbeeld hebben meegemaakt dat het kind in coma is geraakt. Ze proberen de leefomstandigheden te controleren, maar controle zorgt niet voor verbinding. Gesprekken over de regels en overtredingen kunnen ontaarden in venijnige ruzies.”
Wat zou je in plaats van angst en controle kunnen stellen?
Gideon: “Als mensen iets wat ze prettig vinden niet meer mogen, geeft dat een verlieservaring. Het is belangrijk om dat vanuit een positieve invalshoek te benaderen. Aan mensen die met roken stoppen vraag ik vaak: wil je een niet-roker of een gestopte roker zijn? Gestopte rokers zijn mensen die graag zouden willen roken, maar dat niet meer mogen en dat als verlies voelen. Niet-rokers zijn mensen die ervoor kiezen zonder sigaret door het leven te gaan. Dat je iets niet mag omdat het niet goed voor je is, geeft geen sterke motivatie. Voor iets kiezen omdat je gezonder en fitter wordt, is veel positiever.”
Marina: “Nadat bij mij borstkanker was geconstateerd las ik het boek Kankervrij van William Cortvriendt. Dat is een uitstekend boek dat uitleg wat zich in je lijf afspeelt, zodat je zelf kunt kiezen wat je doet, in plaats van te horen te krijgen wat je wel en niet mag. Het maakt het veel makkelijker om bepaalde veranderingen vol te houden. Je kiest ergens vóór.”
Vinden jullie dat de rol van partners en het gezin bij chronische ziekte en leefstijlverandering genoeg aandacht krijgt?
Marina: “In de zorg en bij collega’s zie ik nog weinig aandacht voor deze problematiek. Veel chronische ziektes komen steeds meer voor, steeds meer gezinnen krijgen ermee te maken. Dat komt bij de andere zaken waar gezinnen mee worden geconfronteerd, zoals de hormoonwisselingen die opgroeiende kinderen doormaken. Ik ben ervan overtuigd dat ouders de allerbeste zorgprofessionals voor hun kinderen zijn. Niemand kent hun kinderen beter dan zij. Als de gezinsleden voldoende informatie hebben over de keuzes die handig zijn, en hoe ze onhandige keuzes kunnen voorkomen, hebben ze een instrument waarmee ze zelf aan de gang kunnen. Regels en controle moeten daarbij zo veel mogelijk worden vermeden. Dat maakt het leven luchtiger. Het gaat niet meer van drama naar drama, van moeten ingrijpen naar moeten ingrijpen.”
Gideon: “Een crisis zoals een chronische ziekte kan ook een kans zijn: een kans op een koerswijzijging. Maar het is belangrijk de balans te bewaren en niet te zwartwit met leefstijlaanpassingen om te gaan. Dan is er meer draagkracht en blijven de gezinsleden bereid om in de goede lijn mee te gaan. Zoek een modus die je kunt volhouden. Bij leefstijlaanpassingen gaat het immers meestal om de lange termijn. Geef jezelf maar ook elkaar voldoende ruimte.”
Marina van der Wal is opvoedkundige, trainer, theatermaker en co-auteur van onder meer Het enige echte eerlijke Puberopvoedboek (met Jan Dijkgraaf) en Vrijbewijs (met Bram Bakker). Gideon de Haan is psychosomatisch fysiotherapeut, gezinstherapeut en mediator, en co-auteur van Het Stiefparadijs (met Violet Falkenburg). Samen hebben Marina en Gideon een praktijk voor gezins- en relatietherapie.
Waarom is aandacht voor de gezinsdynamiek belangrijk als een van de kinderen diabetes type 1 heeft?
Lees ook:
Opvoeding van kinderen met diabetes type 1 – het proces van loslaten
Leefstijl en diabetes type 1: hoe Corine’s gezin de rust terugvond
Besproken boeken in dit artikel:
Bram Bakker interviewt Marina van der Wal
Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag met opvoedexpert Marina van der Wal.
Marina van der Wal is opvoedexpert. Ze schrijft er boeken over en verschijnt vaak in de media. Haar eigen bedrijf loopt best lekker. Totdat een zware diagnose ineens alle balans verstoort.