Op weg naar een zorgsysteem gericht op preventie

Wachtlijsten, personeelstekort, uit de pan rijzende kosten: op alle manieren botst het zorgsysteem tegen grenzen aan. Tegelijk zijn er flinke ambities: zo wil de overheid dat in 2040 alle Nederlanders tenminste vijf jaar langer in goede gezondheid leven, en dat de ziektelast door een ongezonde leefstijl en leefomgeving met dertig procent is afgenomen. Hoe moet deze transitie worden gerealiseerd zonder dat de kosten nóg verder stijgen?

Gelukkig dringt ook bij overheden en zorginstellingen het besef steeds meer door dat leefstijl en preventie daarin een sleutelrol spelen. Niet nog meer chirurgen opleiden om nog meer operaties te doen, maar slim investeren om te zorgen dat operaties minder vaak nodig zijn.

Zo’n transitie naar meer preventie is echter een gecompliceerde uitdaging, een ‘systeemvraagstuk’ zoals wordt geconstateerd in de podcast Focus op gezondheid van Zorg voor innoveren, een overheidsorganisatie gericht op het ondersteunen van innovatie in de zorg. In de podcastserie wordt met experts op het gebied van zorg en innovatie ingegaan op ontwikkelingen in het zorgveld. In de jongste aflevering onder de naam Focus op gezondheid in plaats van ziekte komen Hanneke Molema, bij TNO verantwoordelijk voor het programma Lifestyle4Health, en Je Leefstijl Als Medicijn-oprichter Wim Tilburgs aan het woord.

Hieronder enkele hoofdpunten uit de podcast samengevat.

Zorg voor innoveren: Door gezond te leven kan het verloop van aandoeningen worden beïnvloed, waarmee mensen vaak zelfstandig kunnen blijven leven en de regie in eigen hand houden. Een gezonde leefstijl aanmoedigen, waarbij de nadruk wordt verschoven van welzijn in plaats van ziek-zijn, is dus belangrijk. Wat betekent een focus op gezondheid voor de gasten van de podcast?

Hanneke Molema: “We zijn nu nog vaak reactief bezig met ziektezorg, en denken weinig na over gedragsaspecten. In plaats van medicijnen voorschrijven kunnen we meer vanuit gezondheid denken, met aandacht voor de lichaamsprocessen en het gedrag. Ook als mensen ziek zijn kunnen we nadenken over de vraag: hoe kunnen ze zo gezond mogelijk ziek zijn? Het gaat er dus vooral om de veerkracht van mensen te herstellen.”

In plaats van medicijnen voorschrijven kunnen we meer vanuit gezondheid denken

Wim Tilburgs: “Niet alleen een transitie van de zorg maar van de hele maatschappij is nodig. Tachtig procent van de producten in de supermarkt zijn ongezond. We zijn te veel gefocust op economische groei en zouden ons meer moeten richten op welzijns- of geluksgroei.”

Hanneke Molema: “Gezondheid is nog te weinig aanwezig in de cultuur. Op de basisschool en ook op het werk zijn we gewend de hele dag te zitten. Bij de dokter vragen mensen zelf om medicijnen: ‘Dokter mag ik een pilletje?’ Zo hebben we dat geleerd. Het is ingewikkeld om dat te veranderen, want als je mensen verantwoordelijk voor hun eigen gezondheid maakt, is het net alsof je ‘eigen schuld dikke bult’ zegt als ze ziek worden. Dat is niet de bedoeling.”

Als het transitie van de zorg gestalte krijgt, hoe ziet Nederland er dan volgens jullie uit?

Wim Tilburgs: “Dan is de opmars van diabetes type 2 gestuit. De slogan van 2diabeat, waar Je Leefstijl Als Medicijn mee samenwerkt, is ‘Samen de opmars van diabetes2 stoppen’. Dat kan op twee manieren, namelijk door mensen die diabetes type 2 hebben gezonder te maken en door de verdere instroom van patiënten te voorkomen. Ik noem het voorbeeld van diabetes begin omdat het een prototype is van een leefstijlgerelateerde aandoening. De grondoorzaak is een metabole disfunctie, en als we die eerder herkennen kunnen we al tien jaar vóórdat het misgaat ingrijpen. Daarmee kunnen we bovendien andere problemen zoals obesitas, hart- en vaatziektes en depressie vaak voorkomen.”

“Een lastig punt daarbij is dat de zorg nu nog sterk verzuild is – verdeeld in specialismen. De patiënt wordt als het ware in stukjes gehakt. Als je migraine hebt kom je bij de neuroloog terecht, maar misschien heb je wel een probleem met je voeding, daar weet de neuroloog weer weinig vanaf. Bij veel ziektes spelen gemeenschappelijke factoren een rol, namelijk de verschillende onderdelen van het leeftijlroer zoals Vereniging Arts en Leefstijl het heeft geformuleerd, zoals voeding, beweging en stress. Daar moeten we ons meer op richten.”

De patiënt wordt als het ware in stukjes gehakt

Hanneke Molema: “Het zou mooi zijn als we in de toekomst in plaats van het ziekenhuis naar het gezondhoud-huis gaan, waar we met vragen over onze gezondheid naartoe gaan. Naar generieke mechanismes die aan veel ziektes ten grondslag liggen, wordt nu vaak te laat gekeken. We reageren pas als we met een test vaststellen dat iemand ziek is, en dan nog vrij technisch en medicatiegericht. Dat heeft ook te maken met het bekostigingssysteem, dat met goede intenties is ingericht, maar nu op een punt is dat het niet meer werkt. Als we kijken naar de ziektes die nu de grootste ziektelast vormen, moeten we meer aandacht geven aan hoe ze ontstaan en hoe we er het beste mee om kunnen gaan.”

Wim Tilburgs: “Laten we wel ons realiseren dat we al veel hebben bereikt. Er wordt al honderden jaren aan preventie gedaan, bijvoorbeeld door artsen als Sarphati en met de aanleg van de riolering. Veel infectieziektes hebben we onder controle gekregen. Daar zijn andere ziektes voor in de plaats gekomen, waar we ons nu op moeten richten.”

Er wordt al honderden jaren aan preventie gedaan

In het integraal zorgakkoord dat het ministerie van VWS met een groot aantal partijen in de zorg afsloot is onder meer bepaald dat er geld komt voor een leefstijlcoalitie die een en ander gaat coördineren. Is dat goed nieuws?

Hanneke Molema: “Wat ik sterk vindt aan het akkoord is het woord integraal. Daarmee wordt erkend dat de problemen samenhangen, en niet meer als aparte onderdelen in silo’s kunnen worden aangepakt. We moeten de complexiteit ervan omarmen.”

Wim Tilburgs: “In het akkoord wordt veel aandacht aan de wijkaanpak waar ook Je Leefstijl Als Medicijn zich samen met onder meer Health-Holland sterk voor maakt. Bijvoorbeeld in Helmond. In wijken kun je op laagdrempelige manier met mensen over hun gezondheid in gesprek. Een ander sterk punt van het akkoord is de aandacht voor digitalisering. Met Quli onderzoeken we al jaren hoe we kunnen zorgen dat de patiënten met een persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO) inzage in hun data kunnen krijgen. De data-infrastructuur hiervoor zou een nutsvoorziening moeten worden net als elektriciteit. Gelukkig komt daar steeds meer aandacht voor.”

Zijn er nog andere grote thema’s die onvoldoende worden opgepakt?

Hanneke Molema: “Het grote thema is de bekostiging. De kosten zijn te veel gestegen, en we moeten naar passende zorg en inzetten op preventie. Maar daarbij doen zich veel vragen voor. Wat moet je voor de patiënten vergoeden, sportschoenen? Kooklessen? We besteden nu veel aandacht aan medicijnen, maar voor het begeleiden van het afbouwen ervan is nog weinig aandacht. In het huidige systeem kan een operatie worden gedeclareerd, maar het voorkomen ervan niet. Terwijl dat met preventiemaatregelen soms mogelijk is. We moeten samen onderzoeken hoe we de grenzen van het afwegingskader gaan verleggen.”

“Daarbij willen zorgverzekeraars altijd zorg inkopen die aan bepaalde wetenschappelijke voorwaarden voldoet. Maar als we het over leefstijlinterventies hebben, is dat ingewikkeld. Naar medicijnen kun je dubbelblind gerandomiseerd onderzoek doen, maar naar een leefstijlinterventie niet. Het gaat dan bijvoorbeeld om een voedingspatroon; je weet wat je eet. Dat kan dus niet zo maar in een laboratorium in een driearmige studie worden onderzocht. De wetenschapscommunity moet aan deze kwestie werken. Ook het Zorginstituut ziet dat beoordelingskader bij leefstijlinterventies wringt. Moeten we alle leefstijlinterventies dan maar afkeuren? Of moeten we een nieuw kader maken? Dat laatste is wat we met elkaar proberen te doen.”

Wim Tilburgs: “Ter illustratie, met onze supportgroepen werden we als eerste erkend als health impact accelerator. Maar het is lastig om de effecten ervan wetenschappelijk te bewijzen. Inmiddels hebben we een partner gevonden in Ancora Health, die een geavanceerd e-healthprogramma ontwikkeld heeft, onder meer toepasbaar op mensen met diabetes type 2. Toch is de vergoeding ervan nog steeds een probleem.”

“Bij leefstijlgeneeskunde gaat het vooral om inspireren en motiveren. Het is een fundamenteel verschil met de huidige cultuur in de zorg. Ook daar moet meer aandacht voor komen. Als het om de leefstijl gaat moet de mens het doen, niet de dokter.”

Beluister hier de podcast