Onderzoek naar de dynamiek van gedragsverandering
In de zorg komt de leefstijl steeds centraler te staan. Maar hoe kunnen patiënten optimaal bij leefstijlverandering worden begeleid? Weinig instellingen doen meer onderzoek naar leefstijl en gedragsverandering dan TNO. Vorig jaar werd een studie gedaan naar e-health en de rol van ervaringsdeskundigen, waarbij Stichting Je Leefstijl Als Medicijn een handje kon helpen.
Tekst Peter van Lonkhuyzen
Ook de regering is om. Leefstijlgeneeskunde wordt door de minister van VWS als een van de oplossingen gezien (zoals hij recent in een brief aan de Tweede Kamer schreef) om het zorgstelsel in de toekomst toegankelijk en betaalbaar te houden. Veel medische professionals, bijvoorbeeld artsen die actief zijn in de Vereniging Arts en Leefstijl, zitten op dezelfde lijn. Preventie en de leefstijl kunnen niet alleen bijdragen aan het verhelpen maar vaak ook voorkomen van medische problemen.
Constateren dat de leefstijl belangrijk is, is echter pas de eerste stap. De vervolgvraag is hoe de leefstijlgeneeskunde in de praktijk kan worden georganiseerd. Artsen hebben doorgaans maar een minuut of 10 beschikbaar om met hun patiënten door te brengen. Het ontbreekt de reguliere zorg aan de capaciteit om intensieve leefstijlprogramma’s te begeleiden. Individuele coachingprogramma’s zijn kostbaar.
E-health en ervaringsdeskundigen
Hoe kunnen coachingprogramma’s efficiënt en effectief worden ingezet bij leefstijlverandering? Het is een van de vele onderwerpen op leefstijlgebied waarnaar TNO onderzoek doet. In de studie Persoonlijke coaching om gezond gedrag te bevorderen, onderdeel van het onderzoeksprogramma Personalized health, wordt gekeken naar de rol die e-health in combinatie met coaching door ervaringsdeskundigen kan spelen. Bij de studieopzet kon Stichting Je Leefstijl Als Medicijn TNO de helpende hand bieden onder meer door deelnemers en coaches aan te dragen.
Pepijn van Empelen, gedragsveranderkundige en senior-onderzoeker bij TNO, coördineert de studie. De definitieve onderzoeksresultaten zijn nog in de maak, maar er zijn al waardevolle lessen opgedaan over de coachingrelatie.
Hoe is de studie opgezet?
Pepijn van Empelen: “Zestien deelnemers zijn gedurende negen maanden gevolgd. Met een fitbit, slimme weegschaal en een digitaal voedingsboekje konden ze gegevens over hun gezondheid verzamelen. De coaches waren ervaringsdeskundigen zonder professionele coachingachtergrond, die door ons zijn getraind in motiverende gespreksvoering. De eerste maanden hebben ze wekelijks online coachinggesprekken met de deelnemers gevoerd, later werd dat afgebouwd naar elke twee weken en uiteindelijk elke maand. Daarbij werden ook oefeningen aangereikt. Na afloop hebben we de deelnemers en coaches naar hun ervaringen gevraagd.”
Wat viel daarbij op?
“De deelnemers hebben meer zelfvertrouwen gekregen over wat ze met hun leefstijl kunnen bereiken. Vaak gingen ze van start met grote doelen voor zichzelf. Bijvoorbeeld dat ze enorm veel gewicht dachten te gaan kwijtraken. De coach heeft ze vaak kunnen helpen om de doelen realistischer en concreter te maken, zodat ze kleinere stapjes gaan zetten die makkelijker vol te houden zijn. Daarmee doen ze succeservaringen op die motiveren om verder te gaan. Een ander pluspunt was de persoonlijke aanpak. In de gesprekken ging het al gauw niet alleen meer over voeding of bewegen, maar ook over waarom bepaald gedrag lastig vol te houden is. Wat zit de deelnemer in de weg, is er sprake van stress? Hoe zit het met de sociale contacten? Speelt alcoholgebruik misschien een rol? De gegevens die door de deelnemers werden verzameld ondersteunden het coachinggesprek. Als er bepaalde trends in de data te zien zijn, kan daar in het gesprek op worden ingegaan.”
Hoe beviel het om met ervaringsdeskundigen te werken?
“Dat werd door de deelnemers zeer gewaardeerd. Ze zien de coach als lotgenoot die weet hoe lastig een leefstijlverandering soms kan zijn. Er is sprake van een open en gelijkwaardige relatie waarin de coach met de deelnemer meedenkt over oplossingen, in plaats van oplossingen aanreikt. Ook de coaches zelf gaven aan veel van de gesprekken te hebben geleerd. Ze merkten dat allerlei factoren een rol kunnen spelen bij de vraag waarom bepaald gedrag wel of niet wordt volgehouden. Iedereen is verschillend en het is zaak om op de individuele mogelijkheden en omstandigheden in te spelen.”
‘Met ervaringsdeskundigen ontstaat een gelijkwaardige relatie waarin de coach met de deelnemer meedenkt over oplossingen, in plaats van oplossingen aanreikt‘
Vraagt het niet erg veel expertise van de coaches om op al die verschillende factoren in te kunnen gaan?
“De coaches zijn geen professionals en beschikken niet over een enorm brede expertise. Het interessante is echter dat er toch bijzondere coachinggesprekken ontstaan. We denken dat dat juist komt door de laagdrempelige relatie die maakt dat de deelnemers eerlijk zijn over waar ze mee zitten. De gesprekken en de verzamelde gegevens geven ze zelfinzicht, waarmee ze bij de oorzaken van hun gedrag uitkomen. Daar ligt de crux van de gedragsverandering.”
Wat vonden de coaches er zelf van?
“Bij aanvang hebben de coaches opgeschreven hoe ze de coaching wilden aanpakken. Op basis daarvan konden de deelnemers de coach uitkiezen die bij ze paste. Die matching werkte goed. Een belangrijk aspect van deze aanpak is dat het coachingtraject voor de coaches zelf ook belonend moet zijn. We hebben gemerkt dat de coaches het gevoel hadden dat ze daadwerkelijk iets konden toevoegen in de gesprekken. Dat maakte dat het voor hen ook motiverend was.”
Wat zouden jullie een volgende keer anders doen?
“Het afbouwen van het ritme van de coachinggesprekken naar eens in de maand beviel minder goed. Dan zit er te veel tijd tussen de gesprekken en dat gaat ten koste van de persoonlijke relatie. Het dagelijks invullen van een eetdagboek door de deelnemers werd bovendien als een hell of a job ervaren. Het werd niet altijd goed bijgehouden. Ik moet overigens zeggen dat ik daarvoor nog nergens een optimale oplossing heb gevonden.”
Komend najaar worden de resultaten van de studie Persoonlijke coaching om gezond gedrag te bevorderen gepubliceerd
