Wat we weten van migraine en voeding

Laat ik er geen doekjes om winden, migraine is een complexe aandoening. Veel aspecten ervan worden nog onvoldoende begrepen. Over de rol van voeding en de vraag welke voeding precies welke effecten heeft, bestaat in de wetenschap bijvoorbeeld nog geen consensus. Toch is duidelijk dat het aanpassen van het voedingspatroon veelbelovende effecten oplevert (zie Barbanti et al., 2017; Gazerani, 2020; Lisicki & Schoenen, 2020).

Waar in ieder geval wel consensus over bestaat, is dat het ketogeen dieet (90% vet) bij epilepsie een goed effect heeft, en dat er overeenkomsten zijn tussen migraine en epilepsie. Hoewel naar de aard van de overeenkomsten nog steeds onderzoek wordt gedaan (zie bijvoorbeeld deze studie).

Laat ik er geen doekjes om winden, migraine is een complexe aandoening

Als onderzoeker aan de Hogeschool Arnhem en Nijmegen heb ik samen met Marina Boeser, projectleider migraine bij Je Leefstijl Als Medicijn, gewerkt aan een voorstudie naar de invloed van het low carb high fat-dieet op het verloop van migraine. Met low carb high fat bedoelen we ongeveer 75% vet en 25-35 gram koolhydraten per dag. Lees hier de resultaten van de voorstudie.

In het kader van de voorstudie heb ik het bestaande wetenschappelijk onderzoek op een rij gezet. In dit artikel wat we tot nu toe weten van de invloed van voeding op migraine (de genoemde literatuur is terug te vinden in de literatuurlijst onderaan het artikel).

Parallel

De vroegste referentie naar de toepassing van het ketogeen dieet bij migraine stamt uit 1928. Truman G. Schnabel, een arts uit Philadelphia in de VS, beschrijft de parallel tussen de eerste successen van ketose bij epilepsie en de mogelijkheid om het bij migraine toe te passen. Zoals hij schrijft: “the fact that migraine and epilepsy are disease equivalents, […] that what is therapeutically effectual in one might be so in the other” (Schnabel, 1928).

De klinische studie die volgde verliep chaotisch. Van de 23 patiënten ondervonden er slechts 9 positieve gevolgen en voor 3 patiënten werden de migraines erger, ondanks dat er ketonen in hun urine werden gevonden. Positievere resultaten werden in 1930 gevonden in een studie onder 50 vrouwen (Barborka, 1930). 14 patiënten kwamen van hun aanvallen af, 25 ondervonden verlichting en voor 11 had het geen resultaat. Het ketogeen dieet werd hier 3 tot 36 maanden gevolgd.

Medicijnen

Na deze eerste studies is er bijzonder weinig onderzoek gedaan naar de effecten van het ketogeen dieet op migraine. Een voor de hand liggende reden is de ontwikkeling van nieuwe medicijnen, waardoor de noodzaak voor voedingsinterventies afnam.

Wel is een studie naar voedingsintoleranties gedaan, waarbij wat verlichting werd bereikt met een eliminatiedieet bij kinderen. De symptomen kwamen terug bij het systematisch herintroduceren van bepaalde voedingsmiddelen (Egger et al., 1989).

Met de ontwikkeling van nieuwe medicijnen leek de noodzaak voor voedingsinterventies af te nemen

Ook is onder meer onderzoek gedaan naar individuele supplementen, zoals omega-3 vetzuren. De resultaten zijn niet eenduidig. De redenering is als volgt: omega-3 vetten hebben een ontstekingsremmende werking. Er zijn aanwijzingen dat migraine een nauwe relatie heeft met chronische ontstekingsmechanismen in de hersenen, dus wellicht biedt suppletie met omega-3 vetten verlichting (Soveyd et al., 2017). Pradalier et al. (2001) vonden echter geen enkel effect. Uit een meta-analyse van Maghsoumi-Norouzabad et al. (2018) kwam daarentegen naar voren dat hoewel omega-3 geen effect vertoonde op de frequentie en ernst van migraineaanvallen, er wel een significante verkorting van de duur van de aanvallen te zien was (van gemiddeld 3,44 uur).

Leefstijlgeneeskunde

De afgelopen 10 jaar is de interesse in voeding en migraine toegenomen. Leefstijlgeneeskunde wordt steeds populairder. De patiënten zoeken naar alternatieven om hun slopende aandoeningen tegen te gaan.

Een casusrapport uit Italië vertelt ons over een tweeling die van hun diëtist het ketogeen dieet voorgeschreven kreeg om af te vallen. Onverwachts verdween bij beide dames de migraine zolang ze het dieet volgden (Di Lorenzo, Currà, et al., 2013). Weken ze ervan af dan kwamen de migraineaanvallen terug, zij het met een verminderde duur, frequentie en intensiteit.

Dezelfde onderzoeksgroep voerde ook een kleine studie uit waarin 108 participanten die bij een diëtist in behandeling waren, werden opgedeeld in twee groepen. 52 mensen volgden een ketogeen dieet en 56 mensen een standaard laagcalorisch dieet (Di Lorenzo, Coppola, et al., 2012). Bij de laatste groep werden geen effecten gemeten, terwijl bij de ketogene groep een significante vermindering in aanvalsfrequentie en medicijngebruik optrad.

Conclusie

Tot zover is de conclusie dat voeding een onmiskenbare invloed op het verloop van migrainesymptomen uitoefent. Daarbij kan het gaan om zowel het dieet als geheel als individuele componenten zoals vitaminen of stoffen waartegen intoleranties bestaan. Voor de overgrote meerderheid van de patiënten treedt een verlichting van symptomen als gevolg van het ketogeen dieet op. Maar slechts een kleine groep komt er volledig mee van de symptomen af.

Controverse

De voedingswereld zou de voedingswereld echter niet zijn zonder controverse. Een cross-over studie uit 2015 komt met bevindingen die lijnrecht tegenover het ketogeen dieet staan: 83 deelnemers kregen een laagcalorisch dieet voorgeschreven met of een gemiddeld, of een laag vetgehalte (Ferrara et al., 2015). Na enkele weken werden de diëten voor de groepen omgedraaid. Het dieet met het laagste vetgehalte leverde de beste resultaten wat betreft de afname van migrainesymptomen. Daarbij had het dieet met het laagste gehalte aan verzadigd vet ook weer de beste resultaten. Zegt u het maar…

Metabolisme

Een positieve ontwikkeling in het onderzoek is dat men zich de laatste jaren steeds meer is gaan richten op de mechanismes achter migraine en ketonen. Die zijn van cruciaal belang bij het verklaren van de tegenstrijdige correlatiestudies. Waarom hebben zulke uiteenlopende voedingspatronen zulke uiteenlopende effecten bij individuen?

Een mogelijke mechanisme dat de positieve invloed van het ketodieet kan verklaren is de verbetering van het mitochondriaal metabolisme in de hersenen, wat voor een stabielere energiehuishouding zorgt. Bij migrainepatiënten die een ketogeen dieet volgen en bewust visueel en somato-sensorisch geprikkeld worden, is de elektrische activiteit in de hersenen tussen de stimuli door bijvoorbeeld veel stabieler dan bij patiënten die een gewoon dieet volgen (Di Lorenzo et al., 2016).

De laatste jaren is men zich meer gaan richten op de mechanismes achter migraine

In het tijdschrift Medical Hypotheses schrijft Anna Kokavec een betoog over het metabolisme (Kokavec, 2016). De volgende punten staan centraal:

• Migraine hangt samen met een verstoring van het metabolisme
• Diverse migrainetriggers kunnen de energieverbranding op verschillende manieren beïnvloeden
• De meeste triggers kunnen insulineresistentie bevorderen
• Insulineresistentie kan mogelijk ten grondslag liggen aan de energetische verstoringen die leiden tot een migraineaanval.

De relatie tussen migraine en insulineresistentie is al meermalen aangetoond (Rainero et al., 2018). Bij migrainepatiënten is na toediening van mondelinge glucose de insulinerespons en glucoseconcentratie in het bloed verhoogd vergeleken met gezonde controlegroepen. Interessant genoeg wordt er geen verband gevonden tussen migraine en diabetes type 2, terwijl diabetes type 1 juist tegen migraine lijkt te beschermen. Overgewicht en een hoge bloeddruk zijn wel risicofactoren voor migraine. Ook schildklierproblemen kunnen in verband worden gebracht met migraine, wat suggereert dat er een gedeeld mechanisme bestaat.

Het belangrijkste punt? De hormonale regulering van de energiehuishouding speelt een centrale rol.

Gross, Klement, et al. (2019) beschrijven het effect van ketonen in een zeer uitgebreide review, waarin ze ingaan op acht mogelijke mechanismen. Deze hebben te maken met hypoglykemie, transport van glucose, het functioneren van mitochondriën, ontstekingsreacties, prikkelbaarheid van de hersenen en het microbioom. Er komt steeds meer klinisch bewijs dat migraine een reactie is op ofwel een energiedeficiëntie in de hersenen, ofwel een te hoge activiteit van vrije radicalen waar de lichaamseigen antioxidanten geen raad mee weten. De aanval zelf wordt gezien als een zelfregulerend mechanisme om de homeostase en oxidatieve stressniveaus te herstellen (Gross, Lisicki, et al., 2019).

Vragen

Kortom, er is een heleboel spannend onderzoek gaande over de rol van voeding en leefstijl bij migraine. Maar hoe meer we te weten komen, hoe meer vragen naar voren komen. Vragen bijvoorbeeld over de enorme variatie tussen individuen, het belang van genetische verschillen en de rol van de diverse stofwisselingsmechanismen. De beschermende rol van ketonen tegen migraine komt echter steeds naar voren, waarbij het reguleren van de energiehuishouding centraal staat.

Marina en ik hopen dat we mensen kunnen inspireren om aan de slag te gaan met hun leefstijl. Laten we met zijn allen zorgen dat de leefstijlgeneeskunde straks niet meer weg te denken is bij de behandeling van migraine.

Referenties

Barbanti, P., Fofi, L., Aurilia, C., Egeo, G., & Caprio, M. (2017). Ketogenic diet in migraine: Rationale, findings and perspectives. Neurological Sciences, 38(1), 111–115. https://doi.org/10.1007/s10072-017-2889-6

Barborka, C. J. (1930). Migraine: Results of treatment by ketogenic diet in fifty cases. Journal of the American Medical Association, 95(24), 1825–1828. https://doi.org/10.1001/jama.1930.02720240035010

Di Lorenzo, C., Coppola, G., Bracaglia, M., Di Lenola, D., Evangelista, M., Sirianni, G., Rossi, P., Di Lorenzo, G., Serrao, M., & Parisi, V. (2016). Cortical functional correlates of responsiveness to short-lasting preventive intervention with ketogenic diet in migraine: A multimodal evoked potentials study. The Journal of Headache and Pain, 17(1), 58. https://doi.org/10.1186/s10194-016-0650-9

Di Lorenzo, C., Coppola, G., Sirianni, G., & Pierelli, F. (2013). Short term improvement of migraine headaches during ketogenic diet: A prospective observational study in a dietician clinical setting. The Journal of Headache and Pain, 14(1), P219. https://doi.org/10.1186/1129-2377-1-S14-P219

Di Lorenzo, C., Currà, A., Sirianni, G., Coppola, G., Bracaglia, M., Cardillo, A., De Nardis, L., & Pierelli, F. (2013). Diet transiently improves migraine in two twin sisters: Possible role of ketogenesis? Functional Neurology, 28(4), 305. https://doi.org/10.11138/FNeur/2013.28.4.305

Egger, J., Carter, C. M., Soothill, J. F., & Wilson, J. (1989). Oligoantigenic diet treatment of children with epilepsy and migraine. The Journal of Pediatrics, 114(1), 51–58. https://doi.org/10.1016/S0022-3476(89)80600-6

Ferrara, L. A., Pacioni, D., Di Fronzo, V., Russo, B. F., Speranza, E., Carlino, V., Gargiulo, F., & Ferrara, F. (2015). Low-lipid diet reduces frequency and severity of acute migraine attacks. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 25(4), 370–375. https://doi.org/10.1016/j.numecd.2014.12.006

Gazerani, P. (2020). Migraine and Diet. Nutrients, 12(6), 1658. https://doi.org/10.3390/nu12061658

Gross, E. C., Klement, R. J., Schoenen, J., D’Agostino, D. P., & Fischer, D. (2019). Potential protective mechanisms of ketone bodies in migraine prevention. Nutrients, 11(4), 811.

Gross, E. C., Lisicki, M., Fischer, D., Sándor, P. S., & Schoenen, J. (2019). The metabolic face of migraine—From pathophysiology to treatment. Nature Reviews Neurology, 15(11), 627–643.

Kokavec, A. (2016). Migraine: A disorder of metabolism? Medical Hypotheses, 97, 117–130. https://doi.org/10.1016/j.mehy.2016.10.029

Lisicki, M., & Schoenen, J. (2020). Metabolic treatments of migraine. Expert Review of Neurotherapeutics, 20(3), 295–302. https://doi.org/10.1080/14737175.2020.1729130.

Maghsoumi-Norouzabad, L., Mansoori, A., Abed, R., & Shishehbor, F. (2018). Effects of omega-3 fatty acids on the frequency, severity, and duration of migraine attacks: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutritional Neuroscience, 21(9), 614–623. https://doi.org/10.1080/1028415X.2017.1344371

Pradalier, A., Bakouche, P., Baudesson, G., Delage, A., Cornaille-Lafage, G., Launay, J., & Biason, P. (2001). Failure of Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids in Prevention of Migraine: A Double-Blind Study Versus Placebo. Cephalalgia, 21(8), 818–822. https://doi.org/10.1046/j.1468-2982.2001.218240.x

Rainero, I., Govone, F., Gai, A., Vacca, A., & Rubino, E. (2018). Is Migraine Primarily a Metaboloendocrine Disorder? Current Pain and Headache Reports, 22(5), 36. https://doi.org/10.1007/s11916-018-0691-7

Schnabel, T. G. (1928). An experience with a ketogenic dietary in migraine. Annals of Internal Medicine, 2(4), 341–347. https://doi.org/10.7326/0003-4819-2-4-341

Soveyd, N., Abdolahi, M., Bitarafan, S., Tafakhori, A., Sarraf, P., Togha, M., Okhovat, A. A., Hatami, M., Sedighiyan, M., Djalali, M., & Mohammadzadeh Honarvar, N. (2017). Molecular mechanisms of omega-3 fatty acids in the migraine headache. Iranian Journal of Neurology, 16(4), 210–217.