Ik ben arts en heb sinds een aantal jaren een praktijk voor integrale geneeskunde, leefstijlgeneeskunde en klinische psycho-neuroïmmunologie (kPNI). Voor een opdracht in het kader van de kPNI-opleiding moest ik een mindmap maken over bipolaire stoornis. Daarmee heb ik veel over het onderwerp uitgezocht. Ik ken Wim Tilburgs al een aantal jaren en toen ik las dat zijn ketogene leefstijl hem van zijn bipolaire stoornis heeft afgeholpen, besloot ik de kennis die ik voor de opdracht heb opgedaan te verwerken tot een blog.

Hieronder volgt een aantal leefstijltips, naast een literatuurlijst voor wie verder in het onderwerp wil duiken.

Vooraf een disclaimer: ik ben geen psychiater en heb geen ervaring met het behandelen van een bipolaire stoornis. Alle informatie die ik deel komt uit de wetenschappelijk literatuur. Ik probeer hiermee vooral een aantal interessante inzichten te delen.

(Hypo)manie en depressie

Bipolaire stoornis is een complex probleem waarbij een veelvoud van facetten een rol speelt. ‘Bipolair’ slaat op het feit dat perioden van (hypo)manie en depressie elkaar afwisselen. Er worden verschillende vormen onderscheiden, afhankelijk van de ernst van de manie en het aantal wisselingen in episodes. Tijdens een manische episode slapen patiënten weinig, hebben ze weinig eetlust en zijn ze overactief. Sommigen doen in zo’n fase ‘gekke’ of onverstandige dingen zoals veel geld uitgeven. Tijdens een hypomanische periode, als de klachten milder zijn, is het gedrag vaak minder opvallend waardoor de diagnose bipolair wel eens wordt gemist. Mensen krijgen dan ten onrechte de diagnose depressie en ontvangen daardoor niet de juiste behandeling.

Een belangrijke factor is genetica. Tachtig tot negentig procent van de mensen met een bipolaire stoornis heeft een familielid die een depressie of een bipolaire stoornis heeft. Er zijn genmutaties gevonden die vaker voorkomen bij mensen met een bipolaire stoornis, bijvoorbeeld in genen die betrokken zijn bij de biologische klok, bij het beloningssysteem in het brein en bij de aanmaak en regulatie van ontstekingsstofjes in het lichaam. Wie zo’n mutatie heeft is gevoeliger voor het ontwikkelen van een bipolaire stoornis, het betekent niet dat degene de aandoening ook zal krijgen. Daarvoor zijn nog andere factoren van belang.

De aandoening begint meestal vóór het 25e levensjaar en de diagnose wordt iets vaker gesteld bij vrouwen dan bij mannen.

Andere aandoeningen

Opvallend is dat veel mensen met een bipolaire stoornis ook andere aandoeningen hebben waarvan we weten dat de leefstijl en chronische laaggradige ontstekingen een rol spelen, zoals obesitas, metabool syndroom, diabetes type 2 en hart- en vaatziektes. Er zijn veel studies die de ontstekingen als gemeenschappelijk element aanwijzen: bij de verschillende aandoeningen worden verhoogde spiegels gevonden van ontstekingsstofjes in het bloed, van ‘oxidatieve stress’ in mitochondriën (de energiefabriekjes in onze lichaamscellen), en er worden ook geactiveerde ontstekingscellen in de hersenen gevonden (‘neuroinflammatie’).

Bij beeldvormend en functioneel onderzoek van de hersenen worden bij bipolaire stoornis ook veranderingen gezien in bepaalde hersengebieden zoals de hippocampus (die onder meer betrokken bij leren en het geheugen), de thalamus (betrokken bij de integratie van signalen uit de zintuigen, de regulatie van beweging, en bij emoties) en de amygdala (onder andere ook betrokken bij emoties). Het is moeilijk te zeggen of deze veranderingen oorzaak of gevolg zijn van een bipolaire stoornis. Er zijn wel studies die laten zien dat bijvoorbeeld de transporter van de neurotransmitter dopamine minder goed functioneert bij een bipolaire stoornis en dat er afwijkingen zijn in het zogenaamde ‘orexinesysteem’, dat betrokken is bij de slaap-waakcyclus, beloning en motivatie, stressbestendigheid, het eetgedrag, het metabolisme en cognitie.

Bij studies wordt bovendien een verhoogd gehalte aan glutamaat gevonden in de frontale cortex. Glutamaat is een neurotransmitter die zenuwcellen ‘aan’ zet. Het idee is dat een overmaat aan glutamaat kan bijdragen aan celschade. De celschade activeert het immuunsysteem in de hersenen waardoor de al eerder genoemde neuroinflammatie kan ontstaan. Als er sprake is van neuroinflammatie, kunnen zenuwcellen niet goed meer functioneren.

Mitochondriën

Mitochondriën zijn celorganellen die onder andere betrokken zijn bij de productie van energie. Cellen hebben veel energie nodig om al hun functies goed te kunnen uitvoeren. Als er te weinig energie beschikbaar is, lopen processen spaak waardoor allerlei verstoringen in de werking van een cel kunnen optreden. Er zijn veel onderzoeken die laten zien dat de energieproductie in de mitochondriën bij een bipolaire stoornis niet goed verloopt.

In het baanbrekende boek Brain Energy van Christopher Palmer wordt de functie van mitochondriën en hun relatie met psychische aandoeningen in detail beschreven.

Bestel het boek hier

Het microbioom en ‘lekke barrières’ in de darmen spelen ook een rol bij een bipolaire stoornis, maar het is nog niet duidelijk of er specifieke veranderingen zijn die kenmerkend zijn voor de ziekte. Andere factoren die een rol spelen zijn het bioritme, early life stress (dus het meemaken van nare dingen vroeg in het leven), latere trauma’s en chronische stress.

Tips

Er is nog niet veel onderzoek gedaan naar de leefstijl bij een bipolaire stoornis. Op basis van wat ik hierboven heb verteld zijn er veel dingen die geprobeerd kunnen worden. Het mooie van leefstijlinterventies is dat ze doorgaans niet schadelijk zijn en weinig geld kosten.

De interventies die ik met mijn kPNI-opleidingsgroep had bedacht voor de opdracht staan hieronder. Ik heb ze ten behoeve van het overzicht onderverdeeld in kopjes, maar uiteraard hebben de interventies allemaal meerdere effecten.

1. Remmen van ontsteking door:

  • Een ketogeen dieet met voldoende eiwitten, gezonde vetten, vitamines, mineralen en spore-elementen.
  • Zorgen voor een goede balans tussen de inname van omega 6- en omega 3-vetzuren.
  • Het eten van planten met ontstekingsremmende flavonoïden zoals kruiden (bijvoorbeeld peterselie en koriander), specerijen (bijvoorbeeld kurkuma en gember), bladgroenten en bessen.
  • Het eten van gefermenteerde voeding (zoals zuurkool, kimchi, natto).
  • Nuchter te bewegen en ‘sitting breaks’ in te lassen voor wie veel zit.

2. Herstellen van het bioritme door:

  • ’s Morgens het daglicht op te zoeken of een daglichtlamp te gebruiken.
  • ’s Avonds na het eten de blootstelling aan blauw licht te vermijden, bijvoorbeeld door een blauw licht filterende bril te gebruiken.
  • Te slapen in een donkere kamer of een slaapmasker te gebruiken.
  • Maximaal 3 eetmomenten per dag te nemen en niets meer eten na de avondmaaltijd.
  • In ‘bulk’ te drinken: een paar keer per dag een paar glazen in plaats van de hele dag door kleine slokjes.

3. Het verbeteren van het microbioom door:

  • Het eten van oplosbare vezels uit groenten en fruit.
  • Sterk bewerkt voedsel te vermijden (dat onder andere emulgatoren en conserveringsmiddelen bevat).
  • Intermitterend te vasten.
  • Te tuinieren.
  • Blootstelling aan toxines (zoals alcohol, sigaretten, cosmetica en schoonmaakproducten) te beperken.

4. Stressreductie door:

  • De natuur op te zoeken.
  • Voldoende te bewegen.
  • Zorgen voor voldoende sociale contacten.

5. De werking van mitochondriën verbeteren door:

  • Intermitterend te vasten.
  • De blootstelling aan kou (een koude douche nemen, zwemmen in koud water, handen en voeten in een ijsbad doen) en warmte (een sauna nemen, buiten in de zon gaan); het lichaam zelf laten opwarmen/afkoelen.
  • Voldoende te bewegen.

Karin van Velthoven is arts en oprichter van IMHealth in Roelofarendsveen, praktijk voor integrale geneeskunde, leefstijlgeneeskunde en klinische psycho-neuroïmmunologie (kPNI).

Lees meer

Het boek Brain Energy
omega-3 en MCT-olie

Bescherm je brein, gebruik omega-3 en MCT-olie

Meer energie, minder ontstekingsreacties in je hersenen en minder dementie. Omega-3 en MCT-olie lijken je brein te beschermen. In dit artikel lees je hoopvolle resultaten uit mooi onderzoek.
je leefstijl als medicijn - supportgroep bipolair

Bipolair en leefstijl

Steeds meer hoor je van mensen dat voeding (het ketogeen dieet) en leefstijl zeer effectief kunnen zijn voor mensen met bipolair stoornis. Hier delen we ervaringen en doen we citizen science.

Lid worden

Geraadpleegde bronnen

  • American Psychiatric Association https://www.psychiatry.org/patients-families/bipolar-disorders/what-are-bipolar-disorders (geraadpleegd 4/9/23)
  • Bauer IE, Gálvez JF, Hamilton JE, Balanzá-Martínez V, Zunta-Soares GB, Soares JC, Meyer TD. Lifestyle interventions targeting dietary habits and exercise in bipolar disorder: A systematic review. J Psychiatr Res. 2016 Mar;74:1-7. doi: 10.1016/j.jpsychires.2015.12.006. Epub 2015 Dec 12. PMID: 26724541; PMCID: PMC4744495.
  • Benedetti F, Aggio V, Pratesi ML, Greco G, Furlan R. Neuroinflammation in Bipolar Depression. Front Psychiatry. 2020 Feb 26;11:71. doi: 10.3389/fpsyt.2020.00071. PMID: 32174850; PMCID: PMC7054443. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2020.00071/full
  • Bohnen JLB, Wigstrom TP, Griggs AM, Roytman S, Paalanen RR, Andrews HA, Bohnen NI, Franklin JJH, McInnis MG. Ketogenic-Mimicking Diet as a Therapeutic Modality for Bipolar Disorder: Biomechanistic Rationale and Protocol for a Pilot Clinical Trial. Nutrients. 2023 Jul 7;15(13):3068. doi: 10.3390/nu15133068. PMID: 37447394; PMCID: PMC10346691.
  • Carmassi C, Cruz-Sanabria F, Gravina D, Violi M, Bonelli C, Dell’Oste V, Pedrinelli V, Frumento P, Faraguna U, Dell’Osso L. Exploratory Study on the Associations between Lifetime Post-Traumatic Stress Spectrum, Sleep, and Circadian Rhythm Parameters in Patients with Bipolar Disorder. Int J Environ Res Public Health. 2023 Feb 17;20(4):3566. doi: 10.3390/ijerph20043566. PMID: 36834262; PMCID: PMC9967425.
  • Dell’Osso B, Cafaro R, Ketter TA. Has Bipolar Disorder become a predominantly female gender related condition? Analysis of recently published large sample studies. Int J Bipolar Disord. 2021 Jan 4;9(1):3. doi: 10.1186/s40345-020-00207-z. PMID: 33392912; PMCID: PMC7779377.
  • Głodek M, Skibinska M, Suwalska A. Diet and physical activity and metabolic disorders in patients with schizophrenia and bipolar affective disorder in the Polish population. PeerJ. 2023 Jul 11;11:e15617. doi: 10.7717/peerj.15617. PMID: 37456885; PMCID: PMC10348314.
  • Hersenstichting https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/bipolaire-stoornis/ (geraadpleegd 28/08/2023)
  • Hibar, D., Westlye, L., Doan, N. et al. Cortical abnormalities in bipolar disorder: an MRI analysis of 6503 individuals from the ENIGMA Bipolar Disorder Working Group. Mol Psychiatry 23, 932–942 (2018). https://doi.org/10.1038/mp.2017.73
  • Huth F, Tozzi L, Marxen M, Riedel P, Bröckel K, Martini J, Berndt C, Sauer C, Vogelbacher C, Jansen A, Kircher T, Falkenberg I, Thomas-Odenthal F, Lambert M, Kraft V, Leicht G, Mulert C, Fallgatter AJ, Ethofer T, Rau A, Leopold K, Bechdolf A, Reif A, Matura S, Biere S, Bermpohl F, Fiebig J, Stamm T, Correll CU, Juckel G, Flasbeck V, Ritter P, Bauer M, Pfennig A, Mikolas P. Machine Learning Prediction of Estimated Risk for Bipolar Disorders Using Hippocampal Subfield and Amygdala Nuclei Volumes. Brain Sci. 2023 May 27;13(6):870. doi: 10.3390/brainsci13060870. PMID: 37371350; PMCID: PMC10296102.
  • Jones, G.H., Vecera, C.M., Pinjari, O.F. et al. Inflammatory signaling mechanisms in bipolar disorder. J Biomed Sci 28, 45 (2021). https://doi.org/10.1186/s12929-021-00742-6
  • Jørgensen JL, Macoveanu J, Petersen JZ, Knudsen GM, Kessing LV, Jørgensen MB, Miskowiak KW. Association of childhood trauma with cognitive impairment and structural brain alterations in remitted patients with bipolar disorder. J Affect Disord. 2023 Sep 15;337:75-85. doi: 10.1016/j.jad.2023.05.078. Epub 2023 May 24. PMID: 37236273.
  • Kerner B. Genetics of bipolar disorder. Appl Clin Genet. 2014 Feb 12;7:33-42. doi: 10.2147/TACG.S39297. PMID: 24683306; PMCID: PMC3966627.
  • Kim Y, Santos R, Gage FH, Marchetto MC. Molecular Mechanisms of Bipolar Disorder: Progress Made and Future Challenges. Front Cell Neurosci. 2017 Feb 14;11:30. doi: 10.3389/fncel.2017.00030. PMID: 28261061; PMCID: PMC5306135.
  • Lin CC, Huang TL. Orexin/hypocretin and major psychiatric disorders. Adv Clin Chem. 2022;109:185-212. doi: 10.1016/bs.acc.2022.03.006. Epub 2022 Apr 18. PMID: 35953127.
  • Manji HK, Quiroz JA, Payne JL, Singh J, Lopes BP, Viegas JS, Zarate CA. The underlying neurobiology of bipolar disorder. World Psychiatry. 2003 Oct;2(3):136-46. PMID: 16946919; PMCID: PMC1525098.
  • Mikhalitskaya EV, Vyalova NM, Ermakov EA, Levchuk LA, Simutkin GG, Bokhan NA, Ivanova SA. Association of Single Nucleotide Polymorphisms of Cytokine Genes with Depression, Schizophrenia and Bipolar Disorder. Genes (Basel). 2023 Jul 17;14(7):1460. doi: 10.3390/genes14071460. PMID: 37510364; PMCID: PMC10379485. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37510364/
  • Nguyen TT, Hathaway H, Kosciolek T, Knight R, Jeste DV. Gut microbiome in serious mental illnesses: A systematic review and critical evaluation. Schizophr Res. 2021 Aug;234:24-40. doi: 10.1016/j.schres.2019.08.026. Epub 2019 Sep 5. PMID: 31495702; PMCID: PMC7056547.
  • Rantala MJ, Luoto S, Borráz-León JI, Krams I. Bipolar disorder: An evolutionary psychoneuroimmunological approach. Neurosci Biobehav Rev. 2021 Mar;122:28-37. doi: 10.1016/j.neubiorev.2020.12.031. Epub 2021 Jan 6. Erratum in: Neurosci Biobehav Rev. 2021 Jul;126:528. PMID: 33421542. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33421542/
  • Rodríguez Díaz JC, Jenkins PM, Pritchett DL, Jones KS. A Novel Approach to Study Coherent Gamma Band Oscillations in Hippocampal brain sections. eNeuro. 2023 Jun 20:ENEURO.0167-23.2023. doi: 10.1523/ENEURO.0167-23.2023. Epub ahead of print. PMID: 37344232.
  • Saccaro LF, Gaviria J, Ville DV, Piguet C. Dynamic functional hippocampal markers of residual depressive symptoms in euthymic bipolar disorder. Brain Behav. 2023 Jun;13(6):e3010. doi: 10.1002/brb3.3010. Epub 2023 Apr 16. PMID: 37062926; PMCID: PMC10275545.
  • Skallevold HE, Rokaya N, Wongsirichat N, Rokaya D. Importance of oral health in mental health disorders: An updated review. J Oral Biol Craniofac Res. 2023 Sep-Oct;13(5):544-552. doi: 10.1016/j.jobcr.2023.06.003. Epub 2023 Jun 19. PMID: 37396968; PMCID: PMC10314291.
  • Song Y, Yang J, Chang M, Wei Y, Yin Z, Zhu Y, Zhou Y, Zhou Y, Jiang X, Wu F, Kong L, Xu K, Wang F, Tang Y. Shared and distinct functional connectivity of hippocampal subregions in schizophrenia, bipolar disorder, and major depressive disorder. Front Psychiatry. 2022 Sep 14;13:993356. doi: 10.3389/fpsyt.2022.993356. PMID: 36186868; PMCID: PMC9515660.
  • Sun L, Liu T, Liu J, Gao C, Zhang X. Physical exercise and mitochondrial function: New therapeutic interventions for psychiatric and neurodegenerative disorders. Front Neurol. 2022 Sep 7;13:929781. doi: 10.3389/fneur.2022.929781. PMID: 36158946; PMCID: PMC9491238.
  • Ten-Blanco M, Flores Á, Cristino L, Pereda-Pérez I, Berrendero F. Targeting the orexin/hypocretin system for the treatment of neuropsychiatric and neurodegenerative diseases: From animal to clinical studies. Front Neuroendocrinol. 2023 Apr;69:101066. doi: 10.1016/j.yfrne.2023.101066. Epub 2023 Apr 2. PMID: 37015302.
  • Trost S, Diekhof EK, Mohr H, Vieker H, Krämer B, Wolf C, Keil M, Dechent P, Binder EB, Gruber O. Investigating the Impact of a Genome-Wide Supported Bipolar Risk Variant of MAD1L1 on the Human Reward System. Neuropsychopharmacology. 2016 Oct;41(11):2679-87. doi: 10.1038/npp.2016.70. Epub 2016 May 13. PMID: 27184339; PMCID: PMC5026735.
  • Van Enkhuizen J, Henry BL, Minassian A, Perry W, Milienne-Petiot M, Higa KK, Geyer MA, Young JW. Reduced dopamine transporter functioning induces high-reward risk-preference consistent with bipolar disorder. Neuropsychopharmacology. 2014 Dec;39(13):3112-22. doi: 10.1038/npp.2014.170. Epub 2014 Jul 9. PMID: 25005251; PMCID: PMC4229584.
  • Zengil S, Laloğlu E. Evaluation of Serum Zonulin and Occludin Levels in Bipolar Disorder. Psychiatry Investig. 2023 Apr;20(4):382-389. doi: 10.30773/pi.2022.0234. Epub 2023 Apr 20. PMID: 37098666; PMCID: PMC10151659.