Op 8 februari 2021 verzorgde Je Leefstijl Als Medicijn de workshop Leefstijlgeneeskunde tijdens de werkconferentie Preventie in het zorgstelsel. In de workshop werden de uitgangspunten van leefstijlgeneeskunde van verschillende hoeken belicht.
Leefstijlgeneeskunde komt in samenwerking met wetenschap, zorgverleners, zorgconsumenten, overheden en het bedrijfsleven tot ontwikkeling. Tijdens de workshop vertegenwoordigde professor Hanno Pijl van de Universiteit Leiden de wetenschap, gaf internist Yvo Sijpkens zijn visie als zorgverlener en Wim Tilburgs zijn visie als zorgvrager en oprichter van Je Leefstijl Als Medicijn. De conferentie was georganiseerd door het ministerie van VWS samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
Videoregistratie van de workshop leefstijlgeneeskunde
Hieronder de videoregistratie van de workshop. In het artikel lees je de samenvatting.
Samenvatting
Meer dan 10 miljoen mensen in Nederland hebben een of meer chronische aandoeningen zoals obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten of dementie. Bij personen ouder dan 75 jaar gaat het zelfs om 95 procent. Maar ook bij personen jonger dan 40 jaar gaat het al om meer dan 40 procent.
Ons huidige zorgsysteem heeft zijn wortels in de negentiende eeuw en is er om meerdere redenen niet op ingericht al deze patiënten adequaat te behandelen. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het overgrote deel van de aandoeningen is te herleiden tot dezelfde oorzaak, namelijk metabole disfunctie. Dat houdt in dat de stofwisseling in de cellen verstoord is. Ervaringen uit de medische praktijk en van patiëntengroepen laten zien dat de tijd rijp is voor een andere aanpak: leefstijlgeneeskunde.
Spreker 1:
Professor Hanno Pijl over leefstijlgeneeskunde
Hanno Pijl is endocrinoloog en hoogleraar diabetologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij is ook lid van de raad van advies van Stichting Je Leefstijl Als Medicijn.
Pandemie van chronische aandoeningen
Van de Nederlanders boven de 60 jaar heeft 70 tot 80 procent één of meer chronische aandoeningen. Ook op jongere leeftijd is het percentage mensen met een chronische ziekte hoog. Ons zorgsysteem is eigenlijk helemaal niet ingericht op het behandelen van deze ‘pandemie’ van chronische niet-overdraagbare aandoeningen. Het systeem stamt uit de negentiende eeuw en is bedoeld om de ziekten uit die tijd te behandelen. Maar de aard van de ziektelast is fundamenteel veranderd.
In de negentiende eeuw hadden we vooral te maken met infecties en ongelukken. Tegenwoordig geldt nog steeds: als je een longontsteking hebt, dan ga je naar de dokter en die schrijft je een antibioticum voor. En als je je arm breekt, dan ga je naar de chirurg en die zet die arm weer recht. In beide gevallen is het probleem dan opgelost. Dat lukt zo goed omdat het hier gaat om relatief simpele, unifactoriële ziekten met een bijbehorend efficiënt zorgsysteem.
Ons zorgsysteem is niet ingericht op het behandelen van de ‘pandemie’ van chronische niet-overdraagbare aandoeningen.
Hanno Pijl
Chronische aandoeningen zoals diabetes type 2 hebben een complex ziektebeeld
Tegenwoordig hebben we vooral te maken met chronische niet-overdraagbare aandoeningen, maar we leven met de illusie dat we die met pillen en operaties kunnen genezen. De werking van pillen richt zich vaak op één of slechts enkele biochemische pathways. Maar als je bijvoorbeeld kijkt naar de pathofysiologie van het prototype van een chronische aandoening, namelijk diabetes type 2, dan zie je een enorm complex ziektebeeld. Daardoor hebben we heel veel verschillende pillen nodig om zo’n ziekte aan te pakken.
Dat zie ik ook in de spreekkamer gebeuren,
zegt Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum.
Er komen patiënten binnen die wel 6, 7 of zelfs 8 verschillende pillen gebruiken, vaak meerdere om de glucosespiegel op orde te krijgen. En dan zijn er pillen voor de bloeddruk, voor het cholesterol en voor complicaties van die ziekte. Al die pillen hebben bijwerkingen, of interacteren vaak nog met elkaar. Er is dan dus sprake van polyfarmacie en dat is een groot probleem in de spreekkamer, dat weet elke dokter.
Leefstijl is het beste medicijn
Maar er is nog een tweede en veel belangrijkere reden dat pillen geen oplossing bieden bij chronische niet-overdraagbare aandoeningen. Eigenlijk delen al deze aandoeningen dezelfde ontstaansgeschiedenis, namelijk een interactie van onze genetische architectuur met onze huidige manier van leven.
Zes leefstijlaspecten die schade veroorzaken
Er zijn zeven aspecten van die manier van leven waarvan we weten dat ze schade veroorzaken in ons lichaam.
Deze aspecten van onze manier van leven veroorzaken schade in ons lichaam, die we achteraf proberen te herstellen met pillen en operaties. Het is niet zo dat pillen niet werken – die werken wel degelijk – maar medicatie gaat het probleem nooit echt oplossen zolang we onze leefstijl niet aanpakken. Zolang we de schade niet bij de bron aanpakken, zijn we aan het dweilen met de kraan open.
Medicatie gaat het probleem nooit echt oplossen zolang we onze leefstijl niet aanpakken. Als we de schade niet bij de bron aanpakken, zijn we aan het dweilen met de kraan open.
Hanno Pijl
Om het probleem écht op te lossen zijn leefstijlinterventies in de zorg nodig.
Wat is er nodig voor leefstijlgeneeskunde?
In de eerste plaats is een holistische visie op de patiënt nodig. Momenteel kijken we vooral naar de biologie van de patiënt, dat is te kort door de bocht. Als je naar de mensen in hun context kijkt, dus ook naar omgevingsfactoren, en ook mentale aspecten in ogenschouw neemt, dan kun je van daaruit iets met het gedrag doen.
360°-diagnose
Dit noemen we de 360°-diagnose van de patiënt. Daarmee kunnen we bereiken dat patiënten veel minder medicijnen nodig hebben. Dat weten we momenteel vooral van diabetes type 2, maar ook steeds meer van andere aandoeningen. We kunnen zo’n chronische ziekte bij het fundament aanpakken en dat leidt tot een enorme verbetering in de kwaliteit van leven. Kortom, er is heel veel te winnen door de oorzaken van chronische ziektes aan te pakken.
De mens centraal stellen met er omheen een schil van e-health-tools en een gepersonaliseerd coachingsinstrument.
De patiënt centraal stellen
Om dit te bereiken is het nodig om eindelijk de patiënt centraal te stellen in het zorgproces. Dat roepen we al jaren, maar dat doen we eigenlijk in de klinische praktijk niet. Het is noodzakelijk omdat de patiënt de enige is die kan werken aan zijn of haar manier van leven. Je kunt een patiënt natuurlijk niet het bos insturen met het verhaal, u hebt een probleem en u lost het maar op. We weten hoe ongelooflijk moeilijk het is om de leefstijl aan te passen.
e-Health tools
Om die patiënt heen moet een schil zijn van bijvoorbeeld e-health-tools voor thuis-monitoring en een gefundeerd en gepersonaliseerd coachingsinstrument. Dat helpt om mensen hun gedrag te laten veranderen.
De zorgstructuur moet anders ingericht worden
Mensen moeten een goede voorlichting kunnen krijgen over hun ziekte.
Daarvoor moet de zorgstructuur anders ingericht worden. Anders gaat het niet werken.
De rol van de dokter
Artsen zijn er er om diagnoses te stellen maar vooral ook om patiënten te informeren en inspireren om iets aan hun leefstijl te doen. En uiteraard om te checken wat het resultaat van de interventies is.
Gespecialiseerde gezondheidscoaches
Er is een essentiële rol weggelegd voor gespecialiseerde gezondheidscoaches in de toekomst van onze zorg.
Internist Dr. Yvo Sijpkens over metabole disfunctie en leefstijl
Yvo Sijpkens is internist aan het Haaglanden Medisch Centrum en medisch adviseur van Je Leefstijl Als Medicijn.
Metabole disfunctie inleiding
Yvo: Tot een jaar of drie geleden voelde ik me echt een medicijnman en schreef ik veel medicijnen voor om chronische ziektes te behandelen. Maar niet altijd met een bevredigend resultaat. Drie jaar geleden kreeg ik van een patiënt het boek ‘The Art and Science of Low Carbohydrate Living’. En misschien niet toevallig hoorde ik een week later op een congres Wim Tilburgs zijn persoonlijke verhaal vertellen, over hoe hij zijn eigen diabetes heeft doorbroken. Die leefwijze ben ik zelf ook gaan toepassen en dat heeft een enorme impact gehad op mijn eigen gezondheid en mijn praktijkvoering.
Metabool syndroom
Er is sprake van metabool syndroom als je tenminste 3 van de 5 onderstaande factoren hebt.
Deze factoren werden lang gezien als aparte risicofactoren. Metabole disfunctie brengt ze met elkaar in verband. Je kunt het zien als een echt syndroom met oorzaken en gevolgen, een goede herkenning ervan en met een goede behandeling.
Metabole disfunctie oorzaken
De oorzaken van de metabole disfunctie zijn multifactorieel.
Fijnstof en gewasvervuiling met bestrijdingsmiddelen maar ook stress, inactiviteit en slaaptekort zijn factoren die ervoor zorgen dat we niet meer tegen onze gewone basisvoeding kunnen. Ook ogenschijnlijk gezonde voeding geeft snel problemen. Een hoge insuline en insulineresistentie zie je tegenwoordig bijna bij iedere patiënt.
Metabole disfunctie gevolgen
De gevolgen van metabole disfunctie vormen een heel scala van aandoeningen:
Eerder dachten we dat dit allemaal aparte entiteiten waren, dus dat diabetes het gevolg is van overgewicht en hoge bloeddruk van te veel zout eten, dat aderverkalking met cholesterol te maken heeft, dementie met ouderdom en maligniteit met genetica. Maar het wordt snel duidelijk dat het metabole disfunctie is die aan de grondslag ligt van al deze chronische aandoeningen.
Het verbaast me dus ook niet meer dat ik in de dagelijkse praktijk al die ziektebeelden over elkaar heen zie buitelen. Dat is geen pech of toeval. Ze hebben een gemeenschappelijke grondoorzaak. Het dramatische is dat mensen op steeds jongere leeftijd metabool niet meer gezond zijn.
Sterke toename van chronische aandoeningen en enorme toename dementie
Nog beangstigender is het dat we een sterke toename krijgen van de chronische aandoeningen als we nu het tij niet keren. Die trend zet zich het sterkst voort bij dementie. In meer of mindere mate is dat terug te voeren op metabole disfunctie, die je kunt vaststellen door het opmeten van een te grote buikomvang.
Metabole disfunctie gekoppeld aan de ernst van covid-19
De covidpandemie heeft ons duidelijk gemaakt dat de metabole disfunctie niet alleen gekoppeld is aan chronische ziekten, maar ook in sterke mate aan de ernst van covid-19. De complicaties daarvan kwamen met name voor bij kwetsbare ouderen met een verminderde weerstand én een hele grote groep mensen met een metabole disfunctie. Mensen dus die diabetes, hoge bloeddruk en overgewicht hebben.
Die factoren spelen een rol in de behoefte aan IC-bedden. Als we met zijn allen gezonder zouden zijn, zou de druk er sterk vanaf kunnen. Als de leefstijl ten grondslag ligt aan chronische ziekten zul je ze ook daar moeten aanpakken.
De vier c’s: connections, contribution, coping, cooking
De leefstijl aanpakken hebben wij echter niet geleerd als dokter, daar is het systeem niet op ingericht en daar heb je in een consult van een kwartier te weinig tijd voor. Het zou moeten gaan om de gezondheid van de wieg tot het graf. In Amerika gebruiken ze daarvoor de vier c’s:
Ik ben ervan overtuigd dat we aan het begin staan van een revolutie waarin het begrip metabole disfunctie een centraal paradigma wordt. Je hebt de patiënten nodig om die kennis van onderaf bij de artsen te brengen, bijvoorbeeld een grassroots-beweging zoals Je Leefstijl Als Medicijn.
Speker 3:
Wim Tilburgs, Leefstijl Als Medicijn in de praktijk
Wim Tilburgs is initiatiefnemer en voorzitter van Stichting Je Leefstijl Als Medicijn en evangelist bij Ancora.health.
Wim Tilburgs is ervaringsdeskundige. Tot 2015 had hij ernstige en voortschrijdende diabetes en woog hij 125 kilo. In maart 2014 begon hij met het inspuiten van insuline, omdat zijn HbA1c was gestegen tot boven de 100.
Wim: Ik werd toen nog steeds zwaarder, en op een gegeven moment gebruikte ik 200 eenheden insuline en nog lukte het me niet om mijn bloedsuikers op normale waarden te krijgen. In juni 2015 ben ik begonnen met een voedings- en leefstijlinterventie en wonder boven wonder, ik kon binnen drie dagen stoppen met het spuiten van insuline. Ik ben toen in vijf maanden tijd 40 kilo afgevallen. Ik gebruikte heel veel pillen: cholesterolverlagers, bloeddrukverlagers, insuline. Inmiddels ben ik in 2021 zes jaar medicatievrij.
De ervaring zette me aan het denken. Mij was verteld dat diabetes type 2 een ongeneeslijke chronische ziekte is, die alleen maar steeds erger zou worden. Ik ben toen mijn missie begonnen om dit met iedereen (met diabetes) te gaan delen. Ik begon op Facebook, startte een zelfstudie en schreef erover in mijn blog.
In 2017 kwam ik in contact met Hanno Pijl en Ben van Ommen, de grondleggers van Lifestyle4Health, het Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde. Samen met Hanno Pijl ben ik lezingen gaan geven. Ik heb toen ook Stichting Je Leefstijl Als Medicijn opgericht. We hebben het programma ‘Diabetes2Doorbreken’ opgezet wat resulteerde in een online community van 1700 lotgenoten die elkaar steunen. We werken met mentoren: mensen die ook hun diabetes doorbroken hebben en anderen daarbij begeleiden. We hebben een website met veel content als naslagmateriaal. Gebruikers kunnen elkaar tips geven maar ook informatie krijgen van professionals zoals Hanno Pijl en Yvo Sijpkens.
Verder doen we aan persoonlijke coaching middels het Zaterdag Weeg en Meet Moment (ZWEM), waarin we samen gegevens delen zoals buikomvang, nuchtere glucose en HbA1c-waarden. Het is ook mogelijk dat patiënten een online coaching boeken met ervaringsdeskundigen.
Onderzoek van TNO heeft uitgewezen dat 80% van de mensen in onze community meer kan bereiken dan dat ze zelf zouden kunnen. Dat zien we ook terug in de resultaten. Gemiddeld zijn mensen 6 kilo afgevallen en hebben ze 7 centimeter minder buikomvang. Ook de HbA1c, een maat voor de gemiddelde bloedglucose van de afgelopen drie maanden, wordt substantieel verbeterd, en met veel minder medicatie.
In 2019 is de stichting geselecteerd om deel te nemen aan het Health Impact Accelerator programma van Health Holland, top-sector Life Science & Health van het Ministerie van Economische Zaken. Gedurende tien weken werden we klaargestoomd tot sociale ondernemers. De HIA-coaches hielpen ons om een business case te maken. Tijdens de coachingdagen gingen we aan de slag met onze propositie en de meetbaarheid daarvan.
Het diabetes2doorbreken programma schaalbaar maken
We koesteren de waarden van de stichting, dat wil zeggen: de eigen regie van het individu staat voorop en we willen graag sociale inclusie, een vertrouwd platform dat voor iedereen gratis toegankelijk is. Verder is er de noodzaak van certificering in verband met het verwerken van medische patiënten-data én hebben we te maken met de Europese privacywetgeving AVG. En natuurlijk willen we evidence based werken. We hadden kortom behoefte aan samenwerking met een professionele organisatie om samen een innovatief schaalbaar ICT-systeem te ontwikkelen.
Samenwerking met tech-startup Ancora Health
Via TNO kwamen we in contact met Ancora Health, een in 2018 gestarte, snel groeiende tech-startup met als doel data-gedreven preventieve gezondheidsprogramma’s te ontwikkelen. Zij hebben innovatieve samenwerkingsverbanden met partijen als TNO, Lifestyle4Health, UMCG en MMC. Met hun multidisciplinaire team van professionals op het gebied van geneeskunde, genetica, bio-informatica, software-engineering en user experience hebben ze een gecertificeerd e-health systeem ontwikkeld. In dit systeem kunnen veel datapunten van een patiënt worden vastgelegd. Er kan ook gebruik worden gemaakt van online coaches en artsen. Uiteraard is ook de 360°-diagnose van de patiënt in de software geïmplementeerd.
We hebben nu dus een geavanceerd leefstijlprogramma kunnen ontwikkelen, met een unieke combinatie van diagnostiek, coaching en leefstijlbegeleiding. Dit e-health systeem willen we gaan integreren met onze community. We blijven ons peer-to-peer platform gebruiken, maar daar omheen wordt nu deze professionele schil gelegd, een unieke innovatie in de leefstijlgeneeskunde.