De Coalitie Leefstijl in de Zorg werd in 2023 door de voormalige minister Kuipers van VWS ingesteld om de leefstijl een grotere plaats in de zorg te geven. Aan de Coalitie nemen partijen deel zoals de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen, de GGD en TNO. Ook Stichting Je Leefstijl Als Medicijn is een van de Coalitiepartners, onder meer als deelnemer aan het Team Patiënten.

Om meer te weten te komen over de omgang van patiënten met leefstijlinformatie deed de Coalitie de afgelopen maanden een voorbereidende studie. Het onderzoek werd onder regie van de Patiëntenfederatie Nederland uitgevoerd door onderzoeksbureau Dijksterhuis & Van Baaren. Ten behoeve van het onderzoek werd een literatuurstudie gedaan en werden experts geïnterviewd, waarna een vragenlijstonderzoek onder patiënten werd gedaan met 4.500 respondenten. Onlangs werd de eindrapportage gepubliceerd.

Actievere patiënten zijn minder depressief

Het activeren van patiënten met een chronische aandoening heeft veel gunstige effecten, zo bleek uit de literatuurstudie. Hun kwaliteit van leven en lichamelijke gezondheid gaan erop vooruit. Actievere patiënten zijn minder angstig en depressief, hebben een lagere bloedsuikerspiegel en bloeddruk, en meer vertrouwen in hun vaardigheden op leefstijlgebied. Meer ondersteuning uit de sociale omgeving komt de patiëntactivatie ten goede.

De resultaten van de Coalitie-studie sluiten aan bij het recente rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid waaruit blijkt dat als mensen meer grip op hun situatie hebben, een betere gezondheid het resultaat is.

Bijna negen op de tien van de respondenten van het vragenlijstonderzoek gaven aan al eens naar informatie over leefstijl te hebben gezocht. Wat hierin overigens mee kan spelen is dat veel respondenten zijn geworven via patiëntenorganisaties, en mogelijk vaker dan gemiddeld bezig met hun aandoening of gezondheidsklacht.

61 procent van de respondenten is het gesprek over leefstijl begonnen met een zorgverlener. Wat betreft patiëntenactivering valt hier winst te behalen, aldus de onderzoekers. Te denken valt bijvoorbeeld aan patiënten met beperkte digitale vaardigheden of laaggeletterde patiënten. Het vertrouwen van patiënten in hun zorgverlener is doorgaans groot, en die zou een actievere rol kunnen spelen in het aanwakkeren van het vlammetje van de leefstijlverandering. Volgens de experts die voor het onderzoek zijn geïnterviewd zien zorgverleners dat echter nog zelden als hun rol, of weten ze zelf te weinig van leefstijlverandering af.

Patiënten blijken vaak te denken dat bepaalde klachten ‘er nu eenmaal bij horen’, terwijl de leefstijl soms verlichting kan geven. De onderzoekers adviseren zorgverleners naar hun patiënten te communiceren dat de ervaren last er niet altijd bij hoort.

Ervaringsdeskundigen vergroten vertrouwen

Vertrouwen in de eigen mogelijkheden tot leefstijlaanpassing bepaalt voor een belangrijk deel het actieve zoekgedrag van patiënten, aldus de onderzoekers. Het inzetten van rolmodellen of ervaringsdeskundigen kan dat vertrouwen vergroten.

“Rolmodellen kunnen lotgenoten zijn, waarin de doelgroep zich kan herkennen”, schrijven de onderzoekers. “We luisteren liever naar mensen die dezelfde voor- en nadelen ervaren. Lotgenoten worden tevens beschouwd als een betrouwbare bron. Daarnaast zet je hiermee de juiste sociale norm neer.”

Mensen leren door wat ze anderen zien doen. Daarbij is het belangrijk dat de rolmodellen op de patiënt lijken, zodat die ziet dat vergelijkbare mensen succes hebben. Door de positieve ervaringen van lotgenoten te laten zien krijgt de doelgroep meer zekerheid over het belang van de leefstijl. Dat vermindert ook eventuele weerstand.

Informatiebeschikbaarheid

Om te zorgen dat patiënten weten dat leefstijlaanpassingen kunnen helpen moet worden gezorgd voor de online beschikbaarheid van informatie over de aanpassingen die bij hun specifieke aandoening kunnen werken, aldus de onderzoekers. Zorgverleners moeten ook over deze kennis beschikken, of anders gericht kunnen doorverwijzen. Daarnaast moeten patiënten actief op de mogelijkheden van leefstijlverandering worden gewezen, zodat ze beter weten dát ze informatie kunnen zoeken of een gesprek beginnen over het onderwerp.

Patiënten geven aan de meest betrouwbare informatie over leefstijl te vinden bij achtereenvolgens zorgverleners of zorgorganisaties, patiëntenorganisaties, lotgenoten en kennisorganisaties. Als redenen om informatie te zoeken geven patiënten aan dat ze zich fitter willen voelen, meer last krijgen van hun aandoening, of (nieuwe) medicijnen moeten gebruiken.

Lees hier de eindrapportage

Tips uit het onderzoek:

Het inzetten van ervaringsdeskundigen als rolmodel

Het inzetten van rolmodellen kan meerdere functies hebben:

  • Het modelleren van gewenst gedrag. Rolmodellen kunnen concrete handelingsperspectieven laten zien en hoe je dit uitvoert. Bijvoorbeeld hoe je je voorbereidt op het gesprek met de zorgverlener of hoe je dit gesprek voert.
  • Sociale normstelling. Rolmodellen laten aan patiënten zien dat anderen, zoals zij, ook op zoek gaan naar informatie over leefstijl en het gesprek hierover aangaan met hun zorgverlener.
  • Verhogen van self-efficacy. Laten zien dat anderen, zoals jij, in staat zijn het gesprek aan te gaan verhoogt het vertrouwen in het eigen kunnen van de doelgroep.
  • Verhogen van response-efficacy. Response-efficacy is het vertrouwen dat het gevraagde gedrag effect heeft. Laat zien dat anderen, zoals zij, het gesprek zijn aangaan met de zorgverlener of informatie hebben gezocht en dat dat hen echt iets heeft opgeleverd. Dit kan ook door te laten zien dat anderen hun leefstijl hebben aangepast en daar nu positieve resultaten van ondervinden. Dit verhoogt het vertrouwen dat het uitvoeren van deze gedragingen ook voor de patiënten iets kan doen.

Bron: Eindrapportage doelgroepenonderzoek van team Patiënten, Coalitie Leefstijl in de Zorg 2023


Meer lezen